________________
प्रथमो भागः [ परि. १-का. ३]
- अष्टसहस्रीतात्पर्यविवरणम्
गौरवाभावात् । (C) स्वविशिष्टचाक्षुषेच्छाविशिष्टचाक्षुषसामग्रीसम्बन्धेन स्पार्शनेच्छाभावस्य प्रतिबन्धकत्वे दोषाभावः, सम्बन्धगौरवस्यादोषत्वादित्यपरे ।
यत्त त्वङमनोयोगस्य जन्यज्ञानत्वावच्छिन्नं प्रति हेतृत्वाच्चाक्षषसामग्रीदशायां स्पार्शनसामग्र्यास्तन्मात्रापगमेन विघटयितुमशक्यत्वादवश्यं स्पार्शनं प्रति चाक्षुषसामग्रया: प्रतिबन्धकत्वं कल्पनीयमिति, तन्न, सुषुप्तौ ज्ञानाभावस्य विजातीयमनःसंयोगस्थानीयोपयोगाभावेनैवोपपत्ती जन्यज्ञानसामान्ये त्वङ्मनोयोगस्य हेतुत्वे मानाभावात्, अन्यथा स्पार्शनं प्रति चाक्षुषरासनादिनानासामग्रीप्रतिबन्धकत्वकल्पने गौरवापातात्, समवायेन जन्यज्ञानत्वावच्छिन्नं प्रति त्वङ्मनोयोगस्य स्वाश्रयीभूतमनःप्रतियोगिकविजातीयसंयोगवत्त्वरूपपरम्परासम्बन्धेन कारणत्वकल्पनापेक्षया समवायसम्बन्धेनोपयोगहेतुत्वे एव लाघवाच्च ।
एतेन द्रव्यस्पार्शनेऽवच्छेदकतासम्बन्धेन त्वङ्मनोयोगस्य हेतुत्वात् सामग्रीद्वयसमाजेऽतीन्द्रियत्वेन फलबलकल्प्यस्य तस्यावच्छेदकतासम्बन्धेन विषयेऽनभ्युपगमादेवोपपत्तौ न स्पार्शने चाक्षुषसामग्रीप्रतिबन्धकत्वमित्यपि अपास्तम् । विषयतासम्बन्धेन प्रत्यक्षं प्रत्यवच्छेदकतासम्बधेनेन्द्रियमनोयोगस्य हेतुत्वे प्रत्यक्षं प्रति विषयेन्द्रियसन्निकर्षस्य हेतुत्वोच्छेदापत्तेविषयसन्निकर्षविरहदशायां विषयेऽवच्छेदकतयेन्द्रियमनोयोगाभावाभ्युपगमेनैवोपपत्तेः । तस्मात् सामान्यतो विशेषतश्चोपयोगहेतुतयैव सर्वसामञ्जस्यमिति मन्तव्यम् । अत्र श्लोकाः
भिन्नप्रमाणावरणक्षयोपशमसम्भवाः । उपयोगाः फलं कुर्युभिन्नमेव प्रमातृषु ॥१॥ ईहापोहादिरूपाणां, तेषां भिन्नतया फले । न सामग्रीद्वयावेशादेकैकप्रतिबन्धनम् ॥२॥ तद्देशकालावच्छिन्नकार्येऽन्यापादनं तु न । तथाभव्यतयाऽऽक्षेपात्, कारणानां नियोगतः ॥३॥ कल्प्ये फलबलादेवोपयोगस्योचिते बले ।
भिन्नेऽर्थे चासमावेशे, न दोषः कश्चिदीक्ष्यते ॥४॥ इति । परस्परविरुद्धसमयाभिधायिन इति भाष्ये हेतुगर्भ विशेषणं, परस्परविरुद्ध
