________________
9/- ૨૯૮ થી ૩૦૦
૧૭૭ શંકિતા ભાષા છે, તેનો પણ ધીર પુરુષ ત્યાગ કરે. કેમકે જો ખોટું પડે તો જૂઠનો દોષ લાગે અને વિપ્ન થતાં ન જવાય તો ગૃહસ્થો નિંદા કરે. તેથી સાધુએ અવસર મુજબ જ બોલવું.
• સૂત્ર - ૩૦૧ થી ૩૦૩ -
(૩૦૧) અતીત, વર્તમાન અને અનાગત કાળ સંબંધી જે અર્થને ન જાણતો હોય, તે વિષયમાં “આ એ પ્રકારે છે” તેમ ન બોલે. (૩૦૨) અથવા જેના વિષયમાં શંકા હોય ત્યાં “આ એ પ્રકારે છે તેમ ન કહે. (૩૦૩) પરંતુ ત્રણે કાળ સંબંધી જે અર્થ નિઃશંકિત હોય, તેના વિષયમાં આ એ પ્રકારે છે” એવો નિર્દેશ કરે.
• વિવેચન - ૩૦૧ થી ૩૦૩ -
સૂત્રાર્થ કહેલ જ છે. વિશેષ વૃત્તિ આ પ્રમાણે - અજીત - ભૂતકાળમાં, પ્રત્યુત્પન્ન - વર્તમાન કાળમાં, અનારો – ભાવિ કાળમાં. જે અર્થને પોતે બરાબર ન જાણે, તે ન બોલે. આનાથી અજ્ઞાત ભાષણનો પ્રતિષોધ કર્યો. શંકાવાળી વાતમાં પણ નિશ્ચયાત્મક ન બોલે. આના વડે શંકિત ભાષણનો પ્રતિષોધ કર્યો. જે નિઃશંકિત હોય તો અનવધ વચન બોલે.
બીજા આચાર્ય કહે છે - તેમાં પરિમિત વાચાનો નિર્દેશ છે. • સૂત્ર - ૩૦૪ થી ૩૧૩ -
(૩૦૪ થી ૩૦૬) તે પ્રમાણે જે ભાષા કઠોર હોય, ઘણાં પ્રાણીનો ઘાત કરનારી હોય, તે સત્ય હોય તો પણ ન બોલવી, તેનાથી પાપકર્મનો બંધ થાય છે. એ પ્રમાણે કાણાને કાણો, નપુંસકને નપુંસક, રોગીને રોગી, ચોરને ચોર ન કહે. ઉક્ત અથથી કે બીજા એવા અર્થથી કોઈ પ્રાણી પીડિત થાય છે, તે અર્થન આચાર સંબંધી ભાવદોષને જાણનાર પ્રજ્ઞાવાન સાધુ કદાપિ ન બોલે.
(૩૦૭) એ પ્રમાણે જ પ્રજ્ઞાવાન સાધુ રે ગોલ ! રે હોલ ! ઓ કુતરા હે ભિખારી ! ઇત્યાદિ ન બોલે. (૩૦૮ થી ૩૧૦) સ્ત્રીને હે દાદી ! હે નાની I હે માં 1 હે માસી ! હે પુત્રી ! એમ ન બોલાવે. તથા હે હાલા ! હે હલે ! હે અન્ને ! હૈ ભણે 1 હે ગોલા એવા શબ્દોથી પણ ન બોલાવે. પરંતુ યથાયોગ્ય ગુણ, દોષ, વય આદિનો વિચાર કરીને એકવાર કે વારંવાર તેણીને તેના નામ કે ગોત્રથી આમંત્રિત કરે.
(૩૧૧ થી ૩૧૩) પુરુષને હે દાદા ! હે નાના ! હે પરદાદા હે પિતા હે કાકા ! હે મામા ઇત્યાદિ નામોથી કે હે હલ ! હે અશ્વ ! હે ભટ્ટ ! હે સ્વામી ! હે હોલ ! હે ગોલા હે વૃષલ ! એવા શબ્દોથી આમંત્રિત ન કરે, પરંતુ યથાયોગ્ય ગુણ, દોષ, વય આદિનો વિચાર કરી એકવાર કે વારંવાર તેમના નામ કે ગોત્રથી બોલાવે. 16/12]
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
