________________
અધ્ય૦ ૪ ભૂમિકા
ૐ અધ્યયન - ૪ - “છ જીવનિકાય'
♦ સૂત્ર - ૩૨/૧
મેં તે આયુષ્યમાન ભગવંતે એ પ્રમાણે કહે છે તે સાંભળેલ છે કે આ ‘છ જીવનિકા' નામક અધ્યયન નિશ્ચે કાશ્યપગોત્રીય શ્રમણ ભગવંત મહાવીર દ્વારા પ્રર્વેદિત, સુઆખ્યાત, સુપ્રજ્ઞપ્ત છે. આ ધર્મ પ્રાપ્તિ'નું અધ્યયન મારે માટે શ્રેષ્ઠ છે.
♦ વિવેચન - ૩૨/૧
તે સંબંધે ભાષ્યકાર કહે છે
-
એ
ક્ષુલ્લિકાચાર કથા અધ્યયનની વ્યાખ્યા કરી, હવે ‘છ જીવનિકાય' નામે કહે છે. તેનો આ સંબંધ છે - ત્યાં કહ્યું કે સાધુ એ ધૃતિ આચારમાં કરવી, અનાચારમાં નહીં. આ જ આત્મસંયમનો ઉપાય છે. અહીં તે આચાર છ જીવનિકાય ગોચર પ્રાયઃ છે, માટે તે કહે છે - - x - ૪ - આ સંબંધે આવેલ આ અધ્યયન છે.
૧૦૩
♦ ભાષ્ય - Ч વિવેચન
જીવનો આધાર તે આચાર કહેવાય છે, કેમકે તેનું પરિજ્ઞાન અને પાલન દ્વારથી છે. તે પ્રમાણે આ અવસરે આવેલ છે. શું? ‘છ જીવનિકાય’ અધ્યયન. તેનો અર્થાધિકાર આ પ્રમાણે થાય છે -
-
• નિયુક્તિ
૨૧૭, ૨૧૮ વિવેચન
જીવ અને અજીવનુ સ્વરૂપ જેમાં સમજાય તે જીવાજીવાભિગમ. સ્વરૂપ બતાવે પછી જાણપણું થાય. ચારિત્રધર્મ - પ્રાણાતિપાત આદિ નિવૃત્તિ રૂપ. યાના - પૃથ્વી આદિમાં આરંભના ત્યાગ રૂપ યત્ન કરવો તે. ઉપદેશ - જે રીતે આતમા ન બંધાય ઇત્યાદિ વિષય રૂપ. થર્મલ અનુત્તર જ્ઞાનાદિ. આ છ જીવનિકાયના અધિકારો છે. હવે નિક્ષેપ કહે છે - x - x - નામ નિષ્પન્ન નિક્ષેપ તે આ ‘છ જીવનિકાય' છે. તેમાં છ, જીવ નિકાય એ ત્રણે પદોની વ્યાખ્યા કહીશ. તેમાં એકના અભાવે છ એનો અભાવ થાય તેથી પહેલાં એકની પ્રરૂપણા કરે છે -
• નિયુક્તિ
૨૧૯, ૨૨૦
નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય ઇત્યાદિ અધિકાર પહેલાં અધ્યયનમાં કહેલ હોવાથી અહીં કહેતા નથી. હવે સંગ્રહમાં બે આદિને છોડીને ‘છ’ની પ્રરૂપણા કહે છે - તેમાં નામ, સ્થાપના ગૌણ છે. દ્રવ્ય - છ - સચિત્તાદિ ભેદે છે. ક્ષેત્ર છ - છ આકાશ પ્રદેશ અથવા ભરતાદિ છે. કાળ છ - છ સમય કે છ ઋતુ જાણવી. ભાવ છ - ઔદયિકાદિ છ ભાવ છે. અહીં સચિત્ત દ્રવ્ય - છ થી અધિકાર છે. - x + હવે જીવ પદને કહે છે -
-
-
Jain Education International
-
વિવેચન
• નિયુક્તિ - ૨૨૧, ૨૨૨ આ બે દ્વાર ગાથા છે, (૧) જીવનો નિક્ષેપો તે નામાદિ છે. (૨) પ્રરૂપણા બે ભેદે
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
