________________
૩૪૨
વિવેચન-અધ્યવસાય ૩ પ્રકારે છે. રાગ, નેહ, અને ભય. રાગથી આયુષ્યને ક્ષય આ પ્રમાણેઃ—જેમ કેઈ પરબને વિષે પાણી પાનારી સ્ત્રી તરૂણ પુરૂષને અનુરાગથી જેતી હતી, તે પુરૂષની પ્રાપ્તિ નહિ થવાથી મરણ પામી. સ્નેહથી આયુષ્યને ક્ષય આ પ્રમાણે,–જેમ કઈ સાર્થવાહીને પતિ દેશાંતરથી આવે છતે સાર્થવાહના મિત્ર સ્નેહ પરીક્ષા નિમિત્તે, સાર્થવાહનું મરણ કહે છતે સાર્થવાહી મરણ પામી, સ્ત્રીને મરણે સાર્થવાહ પણ મરણ પામે. ભયથી આયુષ્યને ક્ષય આ પ્રમાણે – કૃષ્ણને દેખીને ગજસુકુમારને સસરે સેમિ મરણ પામ્યો. ૨. નિમિત્ત તે દંડ ચાબુક શસ્ત્ર દેરડાદિકના પ્રહારથી મરણ પામે. ૩. અત્યંત સરસ આહાર ઘણે કરવાથી મરણ પામે, ૪. શૂલાદિકની વેદનાથી મરણ પામે. ૫. પરાઘાત તે ખાડા દિકમાં પડવાથી મરણ પામે. ૬. અગ્નિ વિષ અને સપાદિકના સ્પર્શથી મરણ પામે. ૭ અધિક શ્વાસોશ્વાસ વહેતાં અથવા શ્વાસોશ્વાસ રોકવાથી મરણ પામે. આ સાત ઉપકમથી આયુષ્ય ઘટે છે. શ્રી કૃષ્ણ અને અંધકાચાર્યના શિષ્યનું બાહ્ય ઉપક્રમે આયુષ્ય પુરૂં થયું, પરંતુ અંતરંગ વિચારતાં તેમનું નિરૂપકમ આયુષ્ય તેટલું જ હતું. પણ સેપકમ આયુષ્ય ન હતું.
સર્વ જીવોને પર્યાપ્તિ કહે છે. આહાર સરીર ઇંદિય, પજજત્તી આણપાણ ભાસ મણે ચઉ પંચ પંચછપિય,ઈગ વિગલા-સાત્રિ સન્નીર્ણ ૩૧૨
