________________
* વિવિધ તપ :
→ શારીરિક તપ : દેવ, ગુરુ, જ્ઞાની આદિની પૂજા, પવિત્રતા, સરળતા, બ્રહ્મચર્ય, અહિંસા વગેરેનું પાલન. વાચિક તપ : બીજાને ઉદ્વેગ ન થાય તેવી, સત્ય, પ્રિય, હિતકારી વાણી બોલવી તથા સુસાહિત્યનું અધ્યયન કરવું તે.
માનસિક તપ : મનની પ્રસન્નતા, શાંત સ્વભાવ, મૌન, આત્મસંયમ અને ભાવોની પવિત્રતા રાખવી તે. સાત્ત્વિક તપ : આ ત્રણેય તપ જો ભૌતિક ફળની ઇચ્છા વિના નિઃસ્પૃહ ભાવે કરવામાં આવે તો તે ‘સાત્ત્વિક’ કહેવાય છે.
રાજસ તપ : માન-સન્માન-પૂજા વગેરેની ઇચ્છાથી દંભપૂર્વક તપ કરવામાં આવે તે. (તેનાથી ક્ષણિક સુખ મળે છે.)
તામસ તપ : હઠાગ્રહથી માત્ર શરીરને કષ્ટ આપવું અથવા તો બીજાનો સત્યાનાશ વાળવા તપ કરવો તે.
ગીતા ૧૭
* તપથી...
તપથી સત્ત્વ વધે છે. સત્ત્વથી મન વશ થાય છે. મન વશ થતા આત્મા મળે છે અને આત્મા મળી જતાં સંસારથી છૂટકારો થઇ જાય છે.
- મૈત્રાયણી અરણ્યક ૧/૪
* દસ પચ્ચક્ખાણ :
૧.
રૂ.
અનાગત પ્રત્યાખ્યાન
અતિક્રાન્ત પ્રત્યાખ્યાન
આકાશગંગા • ૧૮
૩.
૪.
૫.
કોટિ સહિત પ્રત્યાખ્યાન
નિયંત્રિત પ્રત્યાખ્યાન
સાગાર પ્રત્યાખ્યાન
€.
અનાગાર પ્રત્યાખ્યાન
૭. પરિમાણકૃત પ્રત્યાખ્યાન ૮. નિરવશેષ પ્રત્યાખ્યાન સંકેત પ્રત્યાખ્યાન
૯. ૧૦. અઢા પ્રત્યાખ્યાન
* કાળની અપેક્ષાએ દસ પચ્ચક્ખાણ :
૧. નવકારસી
૨. પોરસી
૩.
પુરિમâ
૪.
એકાસણું
૫. એકલઠાણું
૬.
આયંબિલ
૭.
ઉપવાસ
૮.
૯.
ચરમ પચ્ચક્ખાણ અભિગ્રહ પચ્ચક્ખાણ ૧૦. નીવી
* કર્મક્ષયના ત્રણ માર્ગ :
૧.
૨.
૩.
- ઠાણંગ ૧૦/૭૪૮
- આવશ્યક નિયુક્તિ ૬/૧ ૬ ૧૧
સરળ કટ : દેવગુરુની ભક્તિ.
શ્રેષ્ઠ કટ : જ્ઞાન રમણતા.
શોર્ટ કટ : તપમાં લીનતા.
**
આકાશગંગા - ૧૯
