________________
છે. આ જીવોને પ્રાયઃ ચાર, છે કે વધારે પગો હોય છે અથવા મોઢા આગળ બે વાળ હોય છે. કીડી, મંકોડા, ઈયળ, જૂ, ધનેરા, કંથવા, ઉધઈ, કાનખજૂરા વગેરે તેઈન્દ્રિય જીવો છે. તેમની રક્ષા કરવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
અઢાર દેશમાં અમારીનું પ્રવર્તન કરાવનાર કુમારપાળ મહારાજાનું નામ તો જાણો જ છો ને? તેના રાજ્યમાં કોઈ જુ ને મારી શકતો નહોતો. એક શેઠીયાએ જૂ મારી તો તેનું તમામ ધન લઈને કુમારપાળે “મૈકાવિહાર' નામના જિનાલયનું સર્જન કરાવ્યું હતું. માથામાં ક્યારેક થતી લીખ અને જૂની હિંસા નથી કરતા ને? જાતને ઢંઢોળીને આ પ્રશ્ન પૂછી લેવા જેવો છે !
એક બાળક હાથમાં કાંસકી અને હેરકટીંગ સલુનમાંથી થોડા વાળ લઈને આવ્યો. કોઈકે તેને પૂછ્યું, અરે! ગાંડો થઈ ગયો છે કે શું? કોઈના કપાયેલા વાળ તું ઘરમાં કેમ લઈ આવ્યો?
તેણે જવાબ આપ્યો, “મારા માથામાં પુષ્કળ “જુ થઈ ગઈ છે. જો હું તે “જુ ને કાઢીને ગમે ત્યાં મૂકું તો બિચારી તરફડીને મરી જાય. માથામાં જો રહેવા દઉં તો જમતી વખતે ભોજનમાં પડીને પેટમાં જાય. મરી જાય. માથું ખંજવાળ્યા કરું તો ય મરી જાય.”
તેથી આજે હેરકટીંગ સલુનમાંથી આ વાળ લઈ આવ્યો છું. કાંસકીથી “જુ કાઢી કાઢીને આ વાળમાં મૂકીશ. કોઈનો પગ ન આવે તેવી જગ્યાએ આ વાળને રાખીશ. “જુનું જેટલું આયુષ્ય હશે તેટલો સમય આ વાળમાં તે જીવશે. મારાથી જો દુઃખ સહન નથી થતું તો આ “જુને શી રીતે કરાય? તેને તો આ વાળમાં તેનું ભોજન મળ્યા કરશે. અને માથું ખંજવાળવા દ્વારા થતી તેમની વિરાધનાના પાપમાંથી હું પણ છૂટી જઈશ.” જૂને પણ ન મરવા દેવા માટેની આ બાળકની કેવી સરસ મજાની કાળજી છે!
કુમારપાળ મહારાજાએ પૌષધ કર્યો હતો. તે દરમ્યાન એક મંકોડો તેમના શરીર પર ચડ્યો. આગળ વધતાં વધતાં સાથળ ઉપર ચોંટી ગયો. પ્રયત્ન કરવા છતાં ય દૂર થતો નથી. જો તેને દૂર કરવો હોય તો તેના પગ તૂટ્યા વિના ન રહે. પણ આ તો હતા જીવદયા પ્રતિપાલક કુમારપાળ મહારાજા. જરૂર પડે તો મોત વધાવી લેવાની તૈયારી, પણ નિરપરાધી જીવોને ત્રાસ દેવાની જરા ય તૈયારી નહિ. તેમણે તો મંકોડા સહિત ચામડીને કાપીને પણ મંકોડાની રક્ષા કરી.
મને યાદ આવે છે ધર્મરુચિ અણગાર! નાગશ્રીએ તેમને કડવી તુંબડીનું શાક વહોરાવી દીધું. તેની ભયંકર દુર્ગધને જાણીને ગુરુએ તેમને નદી કિનારે રેતીમાં પરઠવવા જણાવ્યું. ગયા નદી કિનારે; પાત્ર નીચે મૂક્યું. એકાદ છાંટો પડ્યો. જે કીડી આવી, તે ચોટીને ત્યાં જ મરી ગઈ.