________________
મારું. આ બંને શબ્દો દુનિયાની દરેક ભાષામાં છે.
અને મારું. આ બંને શબ્દો વારંવાર આપણા વ્યવહારમાં આવ્યા કરે છે. તે શબ્દો આપણે ક્યારે અને કેવી રીતે વાપરીએ છીએ; તે હવે વિચારીએ. -
હું ગાડી, હું મકાન, હું કપડાં, હું શરીર, હું પૈસો વગેરે.. ક્યારે ય બોલીએ છીએ ખરા? ના, દુનિયામાં કોઈપણ ભાષા બોલનાર વ્યક્તિ ઉપરોક્ત રીતે નથી બોલતો. દરેક જણ મારી ગાડી, મારું મકાન, મારાં કપડાં, મારું શરીર, મારો પૈસો વગેરે જ બોલે છે અને એ જ બરાબર છે.
જો આ રીતે દુનિયાના તમામ પદાર્થો સાથે મારું શબ્દ વપરાતો હોય તો “હું' શબ્દ કોના માટે વપરાય ?
ડૉકટર પાસે જઈએ તો પણ હું શરીર દુ:ખે છે, હું માથું દુઃખે છે, હું આંખ દુ:ખે છે, હું પેટ દુઃખે છે તેવું કદી બોલતા નથી. તે બધા સ્થાને પણ “મારા” શબ્દનો પ્રયોગ જ થાય છે. જેમ કે મારું શરીર દુઃખે છે, મારું માથું દુઃખે છે, મારી આંખ દુઃખે છે, મારું પેટ દુ:ખે છે વગેરે.
આમ, બાહા પદાર્થો માટે મારા' શબ્દ વપરાય છે, પણ “હું” શબ્દ વપરાતો નથી. તો હું શબ્દ કોના માટે વપરાય છે ? એવા પ્રશ્નનો જવાબ છે આત્મા માટે.
હું એટલે આત્મા. હું આવું છું, હું વાંચું છું વગેરે વાક્ય પ્રયોગોમાં હું રાબ્દથી આત્મા સમજાય છે, પણ હું શબ્દથી આત્મા સિવાય કાંઈ સમજાતું નથી. આમ વ્યવહારમાં વપરાતાં “” શબ્દથી પણ આત્માની સિદ્ધિ થાય છે.
(હું કોણ છું ? પાશ્ચાત્ય તત્ત્વજ્ઞાની દાર્શનિક ઈમેન્યુઅલ કાન્ટ એક વખત સવારે ફરવા નીકળ્યા. ચાલતા ચાલતા તેમના હાથમાં રહેલી લાકડી સામેથી આવતા કો'ક સજજનને લાગી ગઈ. તે સજજન ગુસ્સે થઈ ગયા. કાન્ટને પૂછે છે, તમે કોણ છો ?'
કાન્ટ સામે પૂછે છે : સર ! આપે શું પૂછ્યું ? સજજન : હું પૂછું છું કે, તમે કોણ છો ?
કાજે વિનંતિની ભાષામાં કહ્યું. “Sir! if you could answer that same question for me, I would give you my half kingdom.’ - સાહેબ ! જે પ્રશ્ન તમે મને પૂછયો છે, તે પ્રશ્નનો જવાબ જો આપ મને આપી શકતા હો તો હું મારું અડધું રાજય (અડધી મિલકત) આપી
