________________
અને ‘મારું' એટલે શું
“આજે મારું શરીર ખૂબ થાકી ગયું છે, તેથી હું ખૂબ દુ:ખી છું.'' એવું વાક્ય આ દુનિયામાં ક્યાંક, ક્યારેક સાંભળવા મળે છે ને ? તો આ વાક્યમાં - ‘હું' એટલે કોણ ? અને ‘મારું’ શરીર એટલે ‘કોનું’
શરીર ?
કહેવું જ પડશે કે આ વાક્યમાં હું એટલે આત્મા. અને મારું શરીર એટલે આત્માનું શરીર.
‘મારું પુસ્તક ફાટી ગયું,' એમ બોલવામાં જેમ હું અને મારું પુસ્તક બંને જુદા માનીએ છીએ, તેમ ‘મારું શરીર થાકી ગયું' એમ બોલીએ ત્યાં હું (આત્મા) અને મારું શરીર જુદા છે તેમ માન્યા વિના શી રીતે ચાલશે ?
ભૂતકાળને યાદ કોણ કરે ?
આપણે બાળપણમાં જે રમતો રમતાં હતા, તે શું હવે યુવાન વયમાં પણ આપણને યાદ નથી આવતી ? તો આ વાતો કોને યાદ આવી ? બાળપણનું શરીર તો ક્યારનું ય બદલાઈ ગયું છે. હવે તો નવું યુવા શરીર પ્રાપ્ત થયું છે.
જ
જો શરીર તે જ આત્મા હોત તો રમત રમનાર શરીર હવે નાશ પામી ગયું હોવાથી તે રમતની યાદ યુવાનીમાં આવી શકે જ શી રીતે ? પણ યાદ તો આવે જ છે. તેથી નક્કી થાય છે કે તે રમતો રમનાર બાળ-શરીરમાં જે આત્મા હતો; તે જ આત્મા બાળ-શરીર નાશ પામવા છતાં ય હાલના યુવા-શરીરમાં છે જ, અને તે આત્મા જ હવે બાલ્યકાળમાં રમેલી રમતને યાદ કરે છે.
આમ બાલ્યવયનું શરીર અને આત્મા બંને જુદા હતા; તે નક્કી
થયું.
મડદા અને જીવંત માણસમાં શું ફરક ?
મડદા અને જીવંત માણસને બાજુ-બાજુમાં સુવાડતાં બંનેમાં કાંઈક તફાવત તો દેખાય જ છે. જીવંત વ્યક્તિમાં એવી કોઈ ચીજ છે કે જે ચીજ મડદામાં નથી. મડદામાં ખૂટતી આ ચીજ બીજી કોઈ નહિ પણ આત્મા છે. કોઈક કહે કે, જીવંત શરીરમાંથી એક જાતની શક્તિ નીકળી ગઈ, અથવા તો
