________________
આધારે જે મતિજ્ઞાન થાય તે ઋતનિશ્ચિત મતિજ્ઞાન કહેવાય પણ શ્રુતજ્ઞાનનો આધાર લીધા વિના જે મતિજ્ઞાન થાય તે અશ્રુતનિશ્ચિત મતિજ્ઞાન કહેવાય.
એક ગામમાં એક સ્ત્રી ગર્ભવતી હતી. સમય પસાર થતો હતો આઠ મહિના ય હજુ પૂરા નહોતા થયા. અચાનક એક દિવસ તે સ્ત્રીને દુઃખાવો ઉપડ્યો. તેને ખ્યાલ આવ્યો કે અકાળે તેના બાળકે માત્ર પગ બહાર કાઢ્યો છે, તેની પીડા તે અનુભવી રહી છે. સાસુમાને વાત કરતાં તેઓ પણ વિચારમાં પડી ગયા.
મેટરનિટી હોમમાં તરત તેને દાખલ કરી. ડોકટર પણ હાજર થઈ ગયા. પેશન્ટને તપાસીને તેઓ પોતે ભણેલાં શાસ્ત્રો યાદ કરવા લાગ્યા.
આવી રીતે અકાળે જો બાળક પગ બહાર કાઢે તો તે કયો રોગ ગણાય? કઈ દવા આપીએ તો બાળક મરે નહિ, પણ પગ પાછો અંદર ખેંચી લે અને માતાને કોઈ પીડા થાય નહિ. પોતે ભણેલા પુસ્તકોના આધારે તેમણે ઉપાય શોધી કાઢ્યો. અને તે ઉપાય અજમાવતા માતાને સારું થઈ ગયું.
આવો જ પ્રસંગ ફરી એક વાર એક નાના ગામડામાં બન્યો. ઘરની ગર્ભવતી પુત્રવધુને પીડા પેદા થઈ. તેના પેટના બાળકે અકાળે પગ બહાર કાઢ્યો હતો. વહુએ પોતાની સાસુમાને પોતાની તકલીફ જણાવી..
સાસુમા તરત જ એક દિવાસળી સળગાવીને બાળકના બહાર નીકળેલા પગની પાસે લઈ ગયા. ગરમી લાગતાં જ તે બાળકે પોતાનો પગ ઝડપથી અંદર ખેંચી લીધો. માતાને રાહત થઇ ગઈ.
પહેલા પ્રસંગમાં ડોકટર સાહેબે દવા આપતાં પહેલાં ભણેલા પુસ્તકો ઉપર વિચારણા કરી હતી. આ ક્યા પ્રકારની તકલીફ ગણાય? અને મેડીકલ સાયન્સ પ્રમાણે તેનો ઉપચાર શું હોઈ શકે? તે પુસ્તકના આધારે તેમણે જે વિચાર્યું ! તે તેમનું શ્રુતનિશ્ચિતમતિજ્ઞાન કહેવાય, કારણ કે આ મતિજ્ઞાન શ્રુત (શાસ્ત્ર) જ્ઞાનનો આધાર લઈને પેદા થયેલ છે.
પરંતુ બીજા દષ્ટાંતમાં સાસુમાએ દિવાસળીનો જે ટુચકો કર્યો, તે કોઈ શાસ્ત્રો કે પુસ્તકોના જ્ઞાનના આધારે નહોતો કર્યો. તેમણે આવો ઉપાય ક્યાંય વાંચ્યો કે સાંભળ્યો નહોતો.
પણ દુનિયામાં કોઈ જીવને દુઃખ ગમતું નથી. સુખબધાને ગમે છે. દુઃખના વિચાર માત્રથી જીવ ત્રાસે છે. આ સનાતન સત્યને ધ્યાનમાં લઈને તેણે વિચાર્યું કે, “જો હું તેને દિવાસળી સળગાવીને અડાડીશ તો તેની ગરમીના ત્રાસથી તે બાળક જાતે જ પોતાનો પગ ખેંચી લેશે.' અને ખરેખર તેમ બન્યું.
ટર ભાગ-૨