________________
પડતાં તે જાગી ગયો. તે વખતે તેને પોતાની જાત પ્રત્યે તથા થોડીવાર પહેલાંના પોતાના વિચારો તરફ ધિક્કાર થયો. તે મનોમન બોલ્યો, ‘‘હે કુદરત ! મને માફ કર. તારી તો જરા ય ભૂલ નથી. તારી સમજદારીની હું કદર કરું છું. તેં જે કર્યું છે તે બરોબર જ કર્યું છે. જો તડબૂચ તેં ઉપર ઉગાડ્યું હોત તો તે નીચે પડતાં જ મારું મોત ન થઈ જાત ? તડબૂચ નીચે છે તે ય બરોબર અને ટેટાં ઝાડ ઉપર છે તે ય બરોબર !”
તડબૂચને મોટું બનાવવાનું ને ટેટાંને નાના બનાવવાનું કાર્ય કુદરતે કર્યું એટલે કોણે કર્યું ? કુદ૨ત શું ચીજ છે ? તે કેવી રીતે કોઈને નાના કે મોટા કરે ? હકીકતમાં જુદા જુદા આકાર, જુદી જુદી સાઈઝ વગેરે કરવાનું કાર્ય સંસ્થાન નામકર્મનું છે.
સંસ્થાન એટલે આકૃતિ, ચહેરો, આકાર, સાઈઝ, દેખાવ વગેરે... આ દુનિયામાં જાતજાતના ને ભાતભાતના અનેક લોકો રહે છે. છતાં ય એક સરખા બે ચહેરા જોવા મળતાં નથી. ક્યાંક આપણને કોઈક બે ચહેરા એક સરખા લાગતાં હોય તો ય તેના માત - પિતા તો તે બેને જુદા ઓળખી શકે છે. સચિન તેંદુલકરનો ડુપ્લીકેટ ભલે ને હોય, છતાં ય આ ઓરિજીનલ સચિન છે અને આ ડુપ્લીકેટ સચીન છે તેની ખબર તો પડે છે ને ? તો આ જુદા જુદા ચહેરા બનાવવાનું કાર્ય કોણે કર્યું ?
માત્ર માનવોમાં જ નહિ, પશુઓમાં પણ જુઓ. આપણને ભલેને બધી ગાયો સરખી લાગતી હોય, વાછરડાઓ પણ એક જેવા લાગતાં હોય, છતાં ય દરેક વાછરડું પોતાની મા - ગાયને જ ધાવવા દોડે છે. જો ભૂલેચૂકે તમે તેને બીજી ગાય પાસે ધાવવા મૂકશો તો તે વાછરડાને તરત ખબર પડી જશે ! તે બીજી ગાયને ધાવવા તૈયાર નહિ થાય. તે જ રીતે ગાય પણ હજારો વાછરડામાંથી પોતાના બચ્ચાને તરત ઓળખી કાઢશે ! તેનું કારણ શું ?
ભલે આપણને બધી ગાયો કે બધા વાછરડાં સમાન લાગતાં હોય, પણ હકીકતમાં દરેકમાં પરસ્પર કાંઈકને કાંઈક તો તફાવત છે જ. તે સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મ તફાવત પણ આ સંસ્થાન નામકર્મને આભારી છે,
માણસ, ગાય, વાછરડા વગેરે તો મોટા પ્રાણીઓ થયા. પણ કીડી, મંકોડા, વાંદા, મચ્છર, ભમરી વગેરે નાના નાના જીવોની આકૃતિ ભલે આપણને એકસરખી લાગતી હોય છતાં ય તેઓમાં ય પરસ્પર ઘણો તફાવત છે. કોઈ બે માખી બધી રીતે સરખી નથી. કોઈ બે કીડી પરસ્પર સર્વ પ્રકારે સરખી નથી, કારણ કે તે બધાનું સંસ્થાન નામકર્મ જુદા જુદા પ્રકારનું છે.
ચૌદ રાજલોકમાં અનંતા જીવો છે. પણ તે બધા જીવોના શરીરો તો કુલ મળીને અનંતા નહિ પણ અસંખ્યાતા જ છે. કારણ કે કંદમૂળ વગેરેમાં એક શરીરમાં પણ એકી કર્મનું કમ્પ્યુટર ભાગ-૩ લગ
''
૩૦