________________
દુઃખો આપે છે. સમ્યગૃષ્ટિ નારકો પોતાને થતી પીડાને સમજપૂર્વક સહન કરીને અનંતા કર્મોને ખપાવે છે. નારકગતિમાં જનારા જીવોનું આયુષ્ય ઓછામાં ઓછું પણ દસ હજાર વર્ષનું તો હોય જ છે. વધુમાં વધુ તેત્રીસ સાગરોપમ (એક સાગરોપમ એટલે અબજોના અબજોથી ય ઘણા બધા વધારે - ગણી ન શકાય તેટલા વર્ષો હોય છે. ત્યાં સુધી તેમને ભયાનક દુઃો ભોગવવા જ પડે છે. તેઓ તેમાંથી છટકી શકતાં નથી. દેવ - નારકમાં ઉત્પન્ન થનાર જીવ નથી શ્રાવક બની શકતો કે નથી સાધુ બની શકતો. તેમનો વધુમાં વધુ આધ્યાત્મિક વિકાસ સમ્યગદર્શન પ્રાપ્તિ સુધીનો જ થાય છે.' - (C) મનુષ્યગતિ નામકર્મઃ મનુષ્યગતિમાં લઈ જનાર મનુષ્યગતિનામકર્મ છે. આપણે હાલ જ્યાં રહીએ છીએ તે જંબુદ્વીપ છે. તેને ફરતા લવણસમુદ્ર, ધાતકીખંડ, કાલોદધિસમુદ્ર, પુષ્કરવરદ્વીપ, પુષ્કરવરસમુદ્ર વગેરે ક્રમશઃ અસંખ્યાતા દીપ અને સમુદ્રો આવેલાં છે. સૌથી છેલ્લે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર છે. તેમાંના જંબુદ્વીપ, ધાતકીખંડ અને અડધા પુષ્કરવરદ્વીપ સુધીના અઢી દ્વીપમાં જ માનવગતિ છે. તેની બહાર માનવોના જન્મ કે મરણ થઈ શકતાં નથી. વિદ્યા, મંત્ર કે દેવાદિની સહાયથી માનવો તેની બહાર કદાચ જઈ શકે પણ તેમના જન્મ - મરણ તો બહાર ન જ થાય.
માનવગતિમાં જન્મેલો માનવ જ મોક્ષે જઈ શકે છે, તે જ સાધુ બની શકે છે. અરે ! તીર્થંકરપણું પણ તેને જ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. પણ જો સરખું જીવન ન જીવે તો સાતમી નરકે પણ તે પહોંચી શકે છે. માટે મળેલાં માનવજીવનને સફળ બનાવવાનો દરેકે સારી રીતે પ્રયત્ન કરવો જ જોઈએ.
(D) તિર્યંચગતિનામકર્મ : જીવને તિર્યંચગતિમાં જે લઈ જાય તે તિર્યંચગતિનામકર્મ. આપણી આસપાસ જે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ, કૂતરા, બીલાડા, વાઘ, સિંહ, માખી, મચ્છર, ઉંદર, તીડ, ભમરા, વીંછી, કીડી, શંખ, કોડા વગેરે જાતજાતના પશુ-પંખી – પ્રાણીઓ દેખાય છે તે બધા તિર્યંચગતિના જીવો છે. એકેન્દ્રિયથી માંડીને પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવોનો તેમાં સમાવેશ થાય છે. સ્વયંભૂરમણસમુદ્ર સુધીના સમગ્ર તિલોકમાં જ તેમનો વાસ છે એમ નહિ, ચૌદ રાજલોકમાં આ તિર્યંચગતિના જીવો વસેલાં છે. કોઈ જગ્યા એવી ખાલી નથી કે જ્યાં તિર્યંચગતિના જીવો ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલાં ન હોય. આહાર અને ભય સંજ્ઞાથી સતત પીડાતાં આ જીવોના જીવનમાં પરાધીનતાનું દુઃખ એટલું બધું ભયંકર છે કે ત્યાં કદી ય જન્મ ઈચ્છવા જેવો નથી.
આ ચારે ગતિના જીવો, તેમના ક્ષેત્રો વગેરે માટે વિશેષ માહિતી મેળવવા બૃહત્સંગ્રહણી, ક્ષેત્રસમાસ, લોકપ્રકાશ વગેરે ગ્રંથોનો સ્વાધ્યાય કરવો જરૂરી છે.
૧૫ કર્મનું કમ્યુટર ભાગ-૩