________________
નાની ચીજો પણ આબેહૂબ બનાવવાનો તેનો પ્રયત્ન રહે છે. બસ, જે રીતે આ ચિત્રકાર જાતજાતના અવયવો, રંગોવાળું ચિત્ર બનાવે છે તે રીતે નામકર્મ આ સૃષ્ટિ પરના તે તે જીવોના શરીરનું તેવા તેવા પ્રકારે ઘડતર કરે છે ! તે કોઈને ચીબું નાક આપે છે તો કો'કને અણીયાળું ! કો'કને જાડો બનાવે છે તો કોકને પાતળો. કોકને કાળો કનૈયો, કો'કને ઘઉંવર્ણો તો કો'કને રૂપાળો બનાવે ! કોકને સુંદર ચાલવાળો તો કોઈકને લંગડાતી ચાલવાળો બનાવે. આ બધા કાર્યો નામકર્મના છે. નામકર્મના પેટાભેદો કુલ ૧૦૩ છે, જે ઉપરોક્ત કાર્યો કરે છે. આ ૧૦૩ પેટાભેદોમાં ૧૪ પિંડ પ્રકૃતિના ૭૫, આઠ પ્રત્યેક પ્રકૃતિઓના ૮, ત્રસદસકના ૧૦ અને સ્થાવર દસકના ૧૦ પેટાભેદોનો સમાવેશ થાય છે.
૧૪ પિંsપ્રકૃતિઓના ૦૫ પેટાભેદો. (૧) ગતિનામકર્મ :- પોતે બાંધેલા આયુષ્યકર્મ પ્રમાણે આત્માએ નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય કે દેવ તરીકેનું જીવન જીવવું પડે છે. પણ સવાલ પેદા થાય છે તેવું જીવન જીવવા માટે તે તે ગતિમાં આત્માને કોણ લઈ જાય? તે તે ગતિમાં ગયા વિના તો તેવું જીવન શી રીતે જીવાય ? તો શું આયુષ્ય પ્રમાણેની તે તે ગતિમાં આત્મા પોતાની જાતે જાય છે કે કોઈ કર્મ તેને ત્યાં લઈ જાય છે?
આ વિશ્વમાં જેમ ગતિ ચાર છે; તે તે ગતિમાં જીવન જીવાડનાર આયુષ્યકર્મ પણ ચાર પ્રકારના છે તેમ તે તે ગતિમાં આત્માને લઈ જનારા કર્મો પણ ચાર છે. તે ચાર કર્મોને ગતિનામકર્મ કહેવાય છે. (A) નરકગતિ નામકર્મ (B) તિર્યંચગતિ નામકર્મ. (C) મનુષ્યગતિ નામકર્મ અને (D) દેવગતિ નામકર્મ,
અહીં ગતિ શબ્દનો અર્થ “ચાલવું એવો નથી કરવાનો પણ ગતિ એટલે ક્ષેત્ર. જે કર્મ જીવને નરકક્ષેત્રમાં લઈ જાય તે નરકગતિ નામકર્મ. તે રીતે ચારે ક્ષેત્ર માટે
સમજવું.
જ્યાં સુધી આત્મા મોક્ષે ન જાય ત્યાં સુધી તેણે ચારે ગતિમાં જન્મ - મરણ કરવા જ પડવાના છે. તે તે ગતિમાં જઈને પોતે કર્મો ભોગવવાના છે. છેવટે સાધના કરીને તે કર્મો ખપાવવાના છે. જીવે જેવું ગતિનામકર્મ બાંધ્યું હોય તે પ્રમાણે તેને તે તે ગતિમાં જન્મ મળ્યા કરે. બાંધેલા આયુષ્યકર્મ પ્રમાણે ત્યાં જીવવું પડે. કયા આવેમરીને કઈ ગતિમાં જવાનું? તે વાત ઈશ્વરના કે બીજાના હાથમાં નથી. જીવ પોતે જ ગતિનામકર્મ અને આયુષ્યકર્મ બાંધે છે અને તે પ્રમાણે બીજા ભવમાં અવતાર ધારણ કરે છે.
જે જીવે દેવગતિ નામકર્મ બાંધ્યું હોય તે સ્વર્ગમાં અવતાર મેળવે. જેણે મનુષ્યગતિ નામકર્મ બાંધ્યું હોય તેને માનવનો જન્મ મળે. નરકગતિ નામકર્મ બાંધનારને કર્મ પ્રમાણે ૧ થી ૭ નરકમાં જવું પડે, તો તિર્યંચગતિ નામકર્મ બાંધનારને