________________
પરદેશ ગયો છે. તેના કોઈ સમાચાર નથી. તે ક્યારે આવશે?” ત્યાં જ તેની પાસે રહેલો પાણી ભરેલો ઘડો નીચે પડ્યો. ફૂટી ગયો. અવિનયી શિષ્ય કહ્યું કે, “ઘડો ફૂટી ગયો છે એમ સૂચવે છે કે તમારો દીકરો મરી ગયો છે.”
અને ડોસીએ પોક મૂકી. પણ વિનયી શિષ્ય આશ્વાસન આપતાં કહ્યું કે, “માજી ! જરાય ચિંતા ન કરો. અરે ! આનંદ પામો. તમારો પુત્ર તમારા ઘરના દરવાજે આવીને ઊભો છે. ઘડો ફૂટતાં માટીમાં માટી મળી ગઈ, તે એ સૂચવે છે કે તમારો દીકરો પાછો તમારી પાસે આવી ગયો. તે રાહ જુએ છે. જલ્દી ઘરે પહોંચો.”
ડોસીમા ઘરે પહોંચ્યાં. ખરેખર તેમનો દીકરો પરદેશથી આવીને તેમની રાહ જોતો ઊભો હતો.
ગુરુએ બંને શિષ્યોને જ્ઞાન આપવામાં કોઈ પક્ષપાત કર્યો નહોતો. પણ શિષ્યના હૃદયમાં ગુરુ પ્રત્યે રહેલો વિશિષ્ટ બહુમાનભાવ અને બાહ્ય વિનય જે હતો તેણે તેનામાં આ વિશિષ્ટબુદ્ધિરૂપમતિજ્ઞાન પેદા કર્યું હતું. આને વનયિકી બુદ્ધિ કહેવાય છે.
એકનું એક કાર્ય વારંવાર કરવામાં આવે તો તે કામમાં હથોટી આવી જાય છે. તે કામના આપણે સ્પેશ્યાલીસ્ટ બની જઈએ છીએ. તેને કાર્મિકી બુદ્ધિ કહેવાય છે.
ખેડૂત વાતો કરતાં કરતાં ગમે તેમ બીજ નાંખે તો ય સીધા રોપાય. કારણ કે રોજની પ્રેક્ટીશથી તેની તેવી બુદ્ધિ પેદા થયેલી છે.
અનુભવી માણસોની બુદ્ધિનો આપણને વિશિષ્ટ અનુભવ થાય છે. તેઓ દીર્ધદષ્ટિવાળા હોય છે. બહુ દૂર સુધીનું તેઓ વિચારી શકે છે. તેમને આ બુદ્ધિ મતિજ્ઞાનાવરણીયકર્મના ક્ષયોપશમથી પ્રાપ્ત થાય છે. તેને પરિણામિકી બુદ્ધિ પણ કહેવાય છે.
એક રાજાની પાસે ૫૦૦ મંત્રીઓ હતા, તેમાં કેટલાક વૃદ્ધમંત્રીઓ પણ હતા. યુવાનમંત્રીઓ ભેગા થયા. પોતાને પ્રાપ્ત થયેલી યુવાનીનું તેમને ખૂબ અભિમાન હતું. યૌવનના કેફમાં ચડી ગયેલા તે યુવાનોને વૃદ્ધો નકામા લાગ્યા. રૂઢિચુસ્ત અને જુનવાણી લાગ્યા. વૃદ્ધા પાસે અનુભવનું અમૃત હોય છે, તે વાત તેઓ વિસરી ગયા. ઘરડાં ગાડાં વાળે તે કહેવત ભુલાઈ ગઈ. તેઓએ નક્કી કર્યું કે મંત્રીમંડળમાં બધા યુવાનમંત્રી જ હોવા જોઈએ. એક પણ વૃદ્ધમંત્રી ન જોઈએ. પહોંચ્યા રાજા પાસે. રાજાને વાત કરી. વાત સાંભળીને રાજાને હસવું આવ્યું.
યુવાનમંત્રીઓના અહંકારને રાજા પારખી ગયો. તેમને સાચી સમજણ આપવા રાજાએ યુક્તિ વિચારી રાખી.
તેમણે તે યુવાનમંત્રીઓને કહ્યું કે, “તમારી વાત ચોક્કસ વિચારીશ. પણ મને
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ પહ