Page Text
________________
નરકતિના જીવોને તથા કૂતરાં-બિલાડાં વગેરે પશુ-પંખી રૂપ તિર્યંચજીવોને સદા નીચગોત્રકર્મનો ઉદય હોય છે, જ્યારે દેવોને સદા ઉચ્ચગોત્રકર્મનો ઉદય મનાયેલો છે. કેટલાક મનુષ્યોને ઉચ્ચગોત્રકર્મનો તો કેટલાક મનુષ્યોને નીચગોત્રકર્મનો ઉદય હોય છે. પણ કોઈ જીવને બંને ગોત્રકર્મનો ઉદય એકીસાથે હોઈ શકતો નથી. નામકર્મના કુલ ૧૦૩ પેટા પ્રકારો છે, જ્યારે ગોત્રકર્મના માત્ર બે જ પ્રકાર છે.
આઠે કર્મોમાં સૌથી વધારે પેટા પ્રકારો નામકર્મના છે. જુદા જુદા જીવોની શરીરની રચનામાં જે અનેક પ્રકારની વિવિધતાઓ જોવા મળે છે, તે આ નામકર્મને આભારી હોવાથી, આ નામકર્મના પેટાભેદ સૌથી વધારે છે. જ્યારે જીવો ઊંચા કે નીચા તરીકે દુનિયામાં પ્રસિદ્ધ થતા હોવાથી આ ગોત્રકર્મના માત્ર બે જ પેટાભેદ છે.
નામકર્મ ચિતારા જેવું છે. પેઈન્ટર (ચિતારા)ને જેવી ઇચ્છા થાય તેવું ચિત્ર તે બનાવે. તે જ રીતે નામકર્મને અનુસરનારું જ શરીર મળે.
પણ ગોત્રકર્મ કુંભારના ઘડા જેવું છે. કુંભારે બનાવેલો સારો ઘડો ઘી, દૂધ-મધ વગેરે ભરવાના ઉપયોગમાં આવે તો દુનિયામાં તે વખણાય છે, પણ જો દારૂ ભરવાના કામમાં આવે તો વગોવાય છે. તેમ જે કર્મના ઉદયે જીવ પ્રશંસા પમાય તેવા ઊંચા કુળને પ્રાપ્ત કરે તે ઉચ્ચગોત્રકર્મનો ઉદય અને જે કર્મના ઉદયે જીવ અપમાન-તિરસ્કાર પમાય તેવા હલકાકુળને પામે તે નીચગોત્રકર્મનો ઉદય.
પોતાને મળેલી જાતિ કે કુળનો મદ ક૨વાથી નીચગોત્રકર્મ બંધાય છે,
(૧) જાતિ મદ : મારી જાતિ કેટલી બધી મહાન ! આવી રીતે પોતાને પ્રાપ્ત થયેલી ઉત્તમ જાતિનું અભિમાન કરવાથી નીચગોત્રકર્મનો બંધ થાય છે. રિકેશીએ પૂર્વભવમાં પોતાની જાતિનો મદ કર્યો તો પછીના ભવમાં તેણે ચંડાળ તરીકે જન્મ લેવો પડ્યો હતો.
(૨) કુળમદ : માતાના કુળને જાતિ કહેવાય, જ્યારે પિતાના કુળને કુળ કહેવાય. મરિચી (પ્રભુવીરના આત્મા) પોતાના કુળનો મદ કરતાં નાચ્યો હતો અને બોલતો હતો કે મારું કુળ કેટલું બધું મહાન્ ! મારા દાદા (ઋષભદેવ) પ્રથમ તીર્થંકર !, મારા પિતા ભરત પ્રથમ ચક્રવર્તી અને હું (રિચી) બનવાનો પ્રથમ (ત્રિપૃષ્ઠ) વાસુદેવ. આ રીતે કુળમદ કરવાના કારણે બંધાયેલા નીચગોત્રકર્મનો ઉદય થતાં તેમણે દેવાનંદા બ્રાહ્મણીની કુક્ષીમાં બ્યાસી દિન રહેવું પડ્યું !
(૩) બીજાની નિંદા : બીજી વ્યક્તિઓના દોષો જોવાથી, તેની નિંદા-ટીકા કરવાથી, ખોટાં આળ દેવાથી કે આક્ષેપ કરવાથી નીચગોત્રકર્મ બંધાય છે.
(૪) સ્વપ્રશંસા : પોતાની પ્રશંસા કરવાથી પણ નીચગોત્રકર્મ બંધાઈ શકે છે.
ગોત્રકર્મ D ૧૧૫
| SR No. | 008956 |
| Book Title | Karmanu Computer Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Meghdarshanvijay |
| Publisher | Akhil Bharatiya Sanskrutirakshak Dal |
| Publication Year | |
| Total Pages | 188 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Karma |
| File Size | 4 MB |