Navtattva Prakarana Sarth

SR No.: 008916
Original Sutra Author: N/A
Publisher: Yashovijayji Jain Sanskrit Pathshala Mahesana
Publication Year: 2006
Total Pages: 178
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, & Religion
File Size: 10 MB

Page 66

અજીવતત્ત્વ (છ દ્રવ્ય વિચાર)
૬૫ વિશેષાર્થ એક ક્રિયાથી અન્ય ક્રિયામાં અથવા એક અવસ્થાથી બીજી અવસ્થામાં જવું તે પરમ કહેવાય. તેથી વિપરીત પરિણામ કહેવાય. ત્યાં જીવ અને પુદ્ગલનો પરિણામ ૧૦-૧૦' પ્રકારનો છે.
અહીં જીવ દેવાદિપણું છોડી મનુષ્યાદિપણું અને મનુષ્યાદિપણું છોડી દેવાદિપણું પામે છે. એ પ્રમાણે એક અવસ્થા છોડી બીજી અવસ્થામાં જવારૂપ જીવના ૧૦પરિણામ વિચારવા, તેમજ પુદ્ગલના પણ ૧૦પરિણામ યથાસંભવ વિચારવા, એ પ્રમાણે જીવ અને પુદ્ગલ એ બે દ્રવ્યપરિપામી છે, અને શેષ૪દ્રવ્ય મરિણમી છે. તથા જીવ દ્રવ્ય પોતે જીવ છે, અને શેષ પાંચ દ્રવ્ય અજીવ છે.
તથા ૬ દ્રવ્યમાં પુદ્ગલ દ્રવ્યરૂપી” (એટલે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શવાળું) છે, અને શેષપ દ્રવ્ય અરૂપી છે.
૧. દરેક પરિણામના ઉત્તરભેદનાં નામ તથા સ્વરૂપ શ્રી પન્નવણાજી સૂત્રમાંથી જાણવાં. તે સંક્ષેપમાં આ પ્રમાણે છે.
૧૦ જીવ પરિણામ ૧. ગતિ પરિણામ (દવાદિ ૪)
૬. ઉપયોગ પરિણામ (સત્યાદિ ૧૨) ૨. ઇન્દ્રિય પરિણામ (સ્પર્શનાદિ ૫) ૭. જ્ઞાન પરિણામ મત્યાદિ ૮) ૩. કષાય પરિણામ (ક્રોધાદિ ૪)
૮. દર્શન પરિણામ (ચક્ષુદર્શનાદિ ૪). ૪. વેશ્યા પરિણામ (કૃષ્ણાદિ ૬)
૯. ચારિત્ર પરિણામ (સામાયિકાદિ-૭) ૫. યોગ પરિણામ (મનોયોગાદિ ૩) ૧૦. વેદ પરિણામ (સ્ત્રીવેદાદિ-૩)
૧૦ પુદ્ગલ પરિણામ ૧. બંધ પરિણામ (પરસ્પર સંબંધ થવો તે. જે પ્રકારે) ૨. ગતિ પરિણામ (સ્થાનાન્તર થવું તે. ૨ પ્રકારે) ૩. સંસ્થાન પરિણામ (આકારમાં ગોઠવવું તે. ૫ પ્રકારે) ૪. ભેદ પરિણામ (સ્કંધથી છૂટા પડવું તે. ૫ પ્રકારે) ૫. વર્ણ પરિણામ (વર્ણ ઊપજવા તે. ૫ પ્રકારે) ૬. ગંધ પરિણામ (ગંધ ઊપજવા તે. ૨ પ્રકારે) ૭. રસ પરિણામ (રસ ઊપજવા તે. ૫ પ્રકારે) ૮. સ્પર્શ પરિણામ (સ્પર્શ ઊપજવા તે. ૮ પ્રકારે). ૯. અગુરુલઘુ પરિણામ (ગુરુત્વ આદિ ઊપજવું તે. ૪ પ્રકારે) ૧૦. શબ્દ પરિણામ (શબ્દ ઊપજવા તે. ૨ પ્રકારે)
૨. વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ એ ચારનું સામુદાયિક નામ રૂ૫ છે, માટે એ ચાર જેને હોય તે રૂપી.
૩. જીવતત્ત્વમાં જીવ રૂપી કહ્યો અને અહીં અરૂપીમાં ગણ્યો તેનું કારણ ત્યાં દેહધારી જીવના ૧૪ ભેદની અપેક્ષાએ રૂપી કહેલ છે. અને અહીં જીવદ્રવ્યના મૂળ સ્વરૂપને અંગે અરૂપી કહ્યો છે.