________________
૬૧
૧ મુહૂર્ત
અજીવતત્વ (કાળનું વિશેષ સ્વરૂ૫) ૭ પ્રાણ (શ્વાસો)=
૧ સ્ટોક ૭ સ્તોત્ર
૧ લવ ૩૮ લવ=
૧ ઘડી ૭૭ લવ અથવા ર ઘડી= અથવા ૬૫૫૩૬ ફુલ્લક ભવ= ૧ સમયનૂન ૨ ઘડીક
૧ ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત ૩૦ મુહૂર્ત
૧ દિવસ (અહોરાત્ર) ૧૫ દિવસ
૧ પક્ષ (પખવાડિયું) ૨ પક્ષ=
૧ માસ ૬ માસ=
૧ ઉત્તરાયણ અથવા ૧ દક્ષિણાયન ૨ અયન અથવા ૧૨ માસન
૧ વર્ષ ૫ વર્ષ
૧ યુગ ૮૪ લાખ વર્ષ=
૧ પૂર્વાગ ૭૦૫૬૦000000000=
૧ પૂર્વ અસંખ્ય વર્ષ
૧ પલ્યોપમ ૧૦ કોડાકોડિ પલ્યોપમનું
૧ સાગરોપમ ૧૦ કોડાકોડિ સાગરોપમ=
૧ ઉત્સર્પિણી અથવા અવસર્પિણી ૨૦ કોડાકોડિ સાગરોપમ=
૧ કાળચક્ર અનંત પુદ્ગલ પરાવર્તન=
ભૂતકાળ તેથી અનંતગુણા પુદ્ગલ પરાવર્તન= ભવિષ્યકાળ ૧ સમય= ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાનકાળ= સંપૂર્ણ વ્યવહારકાળ
વળી આ વ્યવહારકાળ સિદ્ધાન્તમાં સ્નિગ્ધ તથા રૂક્ષ એમ બે પ્રકારે કહ્યો છે. વળી તે એકેક જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ ભેદવાળો હોવાથી ૬ પ્રકારનો થાય છે. રૂક્ષકાળે અગ્નિ આદિ ઉત્પત્તિનો અભાવ હોય છે. અને નિષ્પકાળમાં અગ્નિ આદિની ઉત્પત્તિ હોય છે. એ સ્નિગ્ધાદિ ભેદનું પ્રયોજન છે.
નિશ્ચયકાળ દ્રવ્યના વર્તનાદિ પર્યાય તે નિશયન કહેવાય. તે વર્તના-પરિણામ શિયા
૧. આ નિશ્ચયકાળનું વર્ણન જો કે પ્રાથમિક અભ્યાસીઓને વિશેષ ઉપયોગી નથી, તોપણ વધુ અભ્યાસવાળાને ઉપયોગી જાણી સ્પષ્ટ લખ્યું છે.
વર્તમાનકાળ
