________________
પુદ્ગલનાં સ્વાભાવિક અને વૈભાવિક પરિણામો
પ૭ ૫ ૨ – સુરભિગંધ અને દુરભિગંધ પ્રસિદ્ધ છે, અને તે પુગલ દ્રવ્યમાં જ હોય છે. વળી એક પરમાણુમાં ૧ ગંધ, અને દ્વિદેશી આદિ સ્કંધોમાં બે ગંધ પણ યથાસંભવ હોય છે.
રસ પ-તિક્ત (તીખો રસ), કટુ (કડવો), કષાય (તરો), આમ્સ (ખાટો), અને મધુર (મીઠો) એ પાંચ પ્રકારના મૂલ રસ છે. અહીં છઠ્ઠો ખારો રસ લોકમાં પ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ તે મધુર રસમાં અન્તર્ગત જાણવો. એ રસો દરેક પુદ્ગલ માત્રમાં હોય છે, માટે પુગલનું લક્ષણ છે. વળી ૧ પરમાણુમાં ૧ રસ, અને ક્રિપ્રદેશી આદિ સ્કંધોમાં ૧ થી પ રસ યથાયોગ્ય હોય છે.
પર્શ ૮-શીત, ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ, રૂક્ષ, લઘુ, ગુરુ, મૃદુ, અને કર્કશ એ આઠ સ્પર્શ છે. અને તે દરેક પુદ્ગલ દ્રવ્યમાત્રમાં હોય છે. માટે, પુગલનું લક્ષણ છે. વળી એક પરમાણુમાં શીત અને નિગ્ધ, અથવા શીત-રૂક્ષ, અથવા ઉષ્ણ-નિગ્ધ, અથવા ઉષ્ણ અને રૂક્ષ એમ ચાર પ્રકારમાંના કોઈ પણ એક પ્રકારથી ૨ સ્પર્શ હોય છે. સૂક્ષ્મપરિણામી સ્કંધોમાં શીત-ઉષ્ણ-સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ એ ચાર સ્પર્શ હોય છે, અને બાદર સ્કંધોમાં આઠેય સ્પર્શ હોય છે.
પુદગલનાં સ્વાભાવિક અને વૈભાવિક પરિણામો અહીં શબ્દ-અન્ધકાર-ઉદ્યોત-પ્રભા-છાયા-આતપ એ બાદર પરિણામવાળા હોવાથી તેમજ બાદર પુદ્ગલસમૂહ રૂપ હોવાથી તેમજ બાદર પરિણામી પુદ્ગલ સ્કંધમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ હોવાથી અને અંધ તે પુદ્ગલનો વિકાર-વિભાવ હોવાથી, એ અંધકારાદિ લક્ષણો ગૌવધક(વભાવિક)નક્ષણો જાણવાં, કારણ કે એ ૬ લક્ષણો પરમાણુમાં તથા સૂક્ષ્મ સ્કંધોમાં નથી, અને વર્ણ આદિ ૪ લક્ષણો તે પરમાણુમાં તથા સૂક્ષ્મ સ્કંધોમાં પણ હોય છે, માટે એ ચારવામવિશ્નપરિણામો જાણવાં. એમાં પણ લઘુ અને ગુરુ તથા મૂદુ અને કર્કશ એ ચાર સ્પર્શ સ્કંધમાં જ હોવાથીૌપfધવાવૈભાવિક પરિણામો છે.
| તિ પુતદ્રવ્ય-સ્વરૂપમ્ II
કાળનું સ્વરૂપ
એક મુહૂર્તમાં આવલિકાઓ एगा कोडि सतसट्ठि, लक्खा सत्तहत्तरी सहस्सा य । दो य सया सोलहिया, आवलिया इगमुहुत्तम्मि ॥१२॥
