________________
૫૫
પુદ્ગલનાં લક્ષણરૂપ પરિણામો
સંસ્કૃત અનુવાદ शब्दान्धकारावुद्योतः प्रभाछायातपैश्च । वर्णो गन्धो रसः स्पर्शः पुद्गलानां तु लक्षणम् ॥११॥
શબ્દાર્થ સ૬ = શબ્દ
વન્ન = વર્ણ-રંગ ગંધયાર = અંધકાર
N = ગંધ ૩બ્લોગ = ઉદ્યોત
રસી = રસ. પમ = પ્રભા
સા = સ્પર્શ છાયા = પ્રતિબિંબ
પુણતા = પુગલોનું સાતવેદિ = આતપ (તડકા વડે)
તુ = અને, તથા, વળી = = વળી, અને
તમgi = લક્ષણ છે. અન્વય અને પદચ્છેદ सद्द अंधयार उज्जोअ पभा छाया अ आतवेहि। वन्न गंध रसा फासा, पुग्गलाणं तु लक्खणं ॥११॥
ગાથાર્થ શબ્દ-અન્ધકાર-ઉદ્યોત-પ્રભા-છાયા અને આતપ વડે સહિત વર્ણો, ગંધો, રસો અને સ્પર્શી, એ પુદ્ગલોનું જ લક્ષણ છે. */૧૧
વિશેષાર્થ શબ્દ એટલે અવાજ, ધ્વનિ, નાદતે સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર એમ ત્રણ પ્રકારનો છે. જીવ મુખ વડે બોલે તે વિત્ત શબ્દ પથ્થર વગેરે પદાર્થના પરસ્પર અફળાવાથી થયેલ તે વિત્ત શબ્દ અને જીવ પ્રયત્ન વડે વાગતા મૃદંગ, ભૂંગળ આદિકનો મિશ્રણન્દ, શબ્દની ઉત્પત્તિ પુદ્ગલમાંથી થાય છે, અને શબ્દ પોતે પણ પુગલરૂપ જ છે. નૈયાયિકો વગેરે શબ્દને આકાશથી ઉત્પન્ન થયેલ અને આકાશનો ગુણ કહે છે, પરંતુ આકાશ અરૂપી છે, અને શબ્દરૂપી છે, તેથી શબ્દ એ આકાશનો નહિ પણ પુગલનો ગુણ છે. અથવા પુદ્ગલનું (એક જાતનું એ પણ સ્વરૂપ) લક્ષણ છે, શબ્દ પોતે ૪ સ્પર્શવાળો છે, અને તેની ઉત્પત્તિ આઠ સ્પર્શવાળા પુગલ સ્કંધમાંથી જ હોય, પરંતુ ચતુઃસ્પર્શ સ્કંધમાંથી ન હોય.
શ્વરઅંધકાર એ પણ પુદ્ગલરૂપ છે. શાસ્ત્રમાં અંધકારને ધ્રાણેન્દ્રિયગ્રાહ્ય કહ્યો છે, નૈયાયિક વગેરે અંધકારને પદાર્થ માનતા નથી. માત્ર “તેજનો અભાવ,
