________________
મોક્ષતત્ત્વ
૧૫૭ સમ = સમ્યક્ત
પુતપરિય = પુદ્ગલ પરાવર્ત તેલ = તે જીવોનો
વેવ = નિશ્ચય ગવરૂ = અપાઈ (છેલ્લો અધ) | સંસારે = સંસાર (બાકી રહે છે)
અવય અને પદચ્છેદ जेहिं अंतोमुत्तमित्तं अपि सम्मत्तं फासियं हुज्ज। तेसि संसारो चेव अवड्डपुग्गलपरियट्टे ॥५३॥
ગાથાર્થ જે જીવોએ અન્તર્મુહૂર્ત માત્ર પણ સખ્યત્વ સ્પર્યું હોય, તે જીવોનો સંસાર માત્ર અર્ધ પુદ્ગલપરાવર્ત જેટલો જ બાકી રહે છે. પall
વિશેષાર્થ ૯ સમયનું જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત તથા બે ઘડીમાં ૧ સમય ન્યૂન કાળ તે ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત, અને ૧૦-૧૧ ઇત્યાદિ સમયોથી યાવત્ ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્તથી અભ્યત્તરના મધ્યના સર્વે કાળભેદ (તેટલા ભેજવાળાં-અસંખ્યાત) મધ્યમ અન્તર્મુહૂર્ત છે, અહીં મધ્યમ અન્તર્મુહૂર્ત અસંખ્ય સમયનું ગ્રહણ કરવું. તેવા (મધ્યમ) અન્તર્મુહૂર્ત માત્ર એટલો કાળ પણ સમ્યક્તનો લાભ થયો હોય તો અનેક મહા-આશાતનાઓ આદિક પાપનાં કારણથી કદાચ ના પગલપરાવર્ત જેટલો અનંતકાળ રખડે તોપણ પુનઃ સમ્યક્ત પામી ચારિત્ર લઈ જીવ મોક્ષે જઈ શકે છે. અહીં સખ્યત્વ પ્રાપ્ત કરતાં જે ગ્રન્થિભેદ થાય છે, તે ગ્રન્થિભેદ એક વાર થયા બાદ પુનઃ તેવી ગ્રન્થિ (નિબિડ રાગ-દ્વેષ રૂ૫ ગાંઠ) જીવને પ્રાપ્ત થતી નથી. માટે તે ગ્રંથિભેદના પ્રભાવે અર્ધ પગલપરાવર્તે પણ અવશ્ય મોક્ષ થાય છે. જો પુનઃ તેવી અનેક મહા-આશાતનાઓ આદિક ન કરે તો કોઈક જીવ તે જ ભાવે અથવા ત્રીજે સાતમે અને આઠમે ભવે પણ મોક્ષ પામે છે. અહીં ગાથામાં અપાઈ શબ્દ કહ્યો તે ૩પ એટલે વ્યતીત થયેલ છે પહેલો અર્ધ ભાગ જેનો એવો છેલ્લો ગઈ ભાગ તે મપાઈ, અથવા આપ એટલે કિંચિત્ ન્યૂન એવો ગઈ પુદ્ગલપરાવર્ત તે મપાઈ પુદ્ગલપરાવર્ત એમ બે અર્થ છે. વળી દ્રવ્યાદિ ચાર પ્રકારના પુદ્ગલપરાવર્તમાંથી અહીં સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પુદ્ગલપરાવર્તનો અર્ધભાગ જાણવો, પરંતુ દ્રવ્યાદિ ત્રણનો નહિ.
૧. પુદ્ગલ પરાવર્તનું સ્વરૂપ આગળ ૫૪મી ગાથાના અર્થમાં કહેવાશે. ૨. અર્થાત્ એવો તીવ્ર રાગદ્વેષરૂપ પરિણામ આત્માને પુનઃ પ્રાપ્ત થતો નથી.
૩. અથવા આશાતનાઓની પરંપરાને અનુસરીને તેથી અધિક સંખ્યાત ભવે પણ મોક્ષ પામે છે.
