________________
નિર્જરાતત્ત્વ
૧૧૩
છે, અને શેષ વાક્ય વડે બંધતત્ત્વ કહ્યું છે. ત્યાં નિર્જરા-દ્રવ્યથી અને ભાવથી એમ બે પ્રકારની છે. કર્મ પુદ્ગલાને આત્મપ્રદેશમાંથી ખેરવવાં તે કનિન્દ્રા અને જેનાથી તે કર્મ પુદ્ગલો ખરે-નિર્જરે તેવા આત્માના તપશ્ચર્યાદિવાળા શુદ્ધ પરિણામ તે માવનિષ્નરા કહેવાય. અથવા અકામ નિર્જરા અને સકામ નિર્જરાનો અર્થ પણ પહેલી ગાથાના અર્થમાં લખ્યો છે, ત્યાંથી જાણવો. ૧૨ પ્રકારના તપનું સ્વરૂપ આગળની ગાથાઓમાં કહેવાશે. શ્રીતત્ત્વાર્થસૂત્રમાં પણ પૂજ્ય શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકવરે તપસા નિર્જારા શ્વએ સૂત્ર વડે તપથી નિર્જરા કહી છે. વળી તપશ્ચર્યાથી નિકાચિત' કર્મોનો પણ ક્ષય કહ્યો છે, તપથી નિર્જરા અને ૬થી સંવર પણ થાય છે.
હવે ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં કહેલા વંધો એ શબ્દથી પ્રારંભીને બન્યતત્ત્વના ૪ ભેદ કહ્યા છે. ત્યાં ક્ષીરનીરવત્ અથવા અગ્નિ અને લોહગોલકવત્ આત્માનો અને કર્મને યોગ્ય કાર્મણ વર્ગણાનો પરસ્પર સંબંધ તે વષૅ કહેવાય. તેના ચાર ભેદનું સ્વરૂપ ૩૭મી ગાથામાં આવશે.
છ પ્રકારનો બાહ્ય તપ
अणसणमूणोअरिया, वित्तीसंखेवणं रसच्चाओ । कायकिलेसो संली - णया य बज्झो तवो होइ ॥ ३५ ॥
સંસ્કૃત અનુવાદ अनशनमूनौदरिका-वृत्तिसंक्षेपणं रसत्यागः । कायक्लेशः संलीनता च बाह्यं तपो भवति ॥ ३५ ॥
શબ્દાર્થ
અળસમાંં = અનશન તપ સોરિયા = ઊનૌદરિકા તપ
વિત્તીસંલેવળ = વૃત્તિસંક્ષેપ તપ
रसच्चाओ = રસત્યાગ તપ
જાતેિસો = કાયક્લેશ તપ
સંતીયા = સંલીનતાતપ
અને
= બાહ્ય
=
बज्झो તવો = તપ
હોર્ = છે
૧. નિકાચિત કર્મ એટલે અતિ ગાઢ રસથી બંધાયેલ કર્મ, તે પણ અન્ત્યનિષ્ઠાવિત અને સુનિાવિત (અતિશય ગાઢ સંબંધવાળું એમ) બે પ્રકારે છે. એમાં તપશ્ચર્યાથી અમુક હદ સુધીનાં અલ્પનિકાચિત કર્મો ક્ષય થાય છે, અને અમુક હદ સુધીનાં સુનિકાચિત કર્મો અવશ્ય વિપાકોદયથી-૨સોદયથી ભોગવવાં પડે છે. શ્રી અધ્યાત્મપરીક્ષાદિ ગ્રંથોમાં નિકાચિતકર્મોનો ક્ષય કરનારી અપૂર્વકરણાદિ અધ્યવસાયવાળી ભાવ તપશ્ચર્યા કહી છે. તે પણ અલ્પનિકાચિતકર્મોની અપેક્ષાએ જાણવી.
८
