________________
પણ, જ્યાં જીવનો મોક્ષ થાય છે ત્યાં આ બધું ય અનંત બની જાય છે. સુખ અનંત, જ્ઞાન અનંત, ગુણો અનંત, વીર્ય અનંત, શાતા અનંત, દર્શન અનંત, જીવન અનંત, આનંદ અનંત, સ્થિતિ અનંત, શુદ્ધિ અનંત. બસ, પછી જીવને કાંઈ જ કરવાનું રહેતું નથી અને કાંઈ જ મેળવવાનું રહેતું નથી.
દર્શન, મારે-તારે અને આપણે સહુએ આ સ્થિતિએ પહોંચવાનું છે. “અનંત’ બનવાથી ઓછામાં સંતુષ્ટ બનવાનું નથી અને એ સદ્ભાગ્યના સ્વામી બનવા માટે અનંત જીવો સાથે પ્રેમના સંબંધ બંધાયા વિના રહેવાનું નથી. મને લાગે છે કે Like થી Love સુધી પહોંચવા માટેની પ્રક્રિયા તારા ખ્યાલમાં બરાબર આવી ગઈ હશે.
તારી બાબતમાં પણ આવી કરુણતા ન સર્જાય. અનંત સાથે જોડાઈ જવાની વાત સાંભળીને તું એવા કઠિન માર્ગ પર અત્યારથી કદમ ન મૂકવા લાગે કે તું એમાં મળતી નિષ્ફળતાથી નિરાશ થઈને કાયમ માટે એ માર્ગે જવાનું જ માંડી વાળે.
ના, અત્યારે તારી જે ભૂમિકા છે એને નજર સમક્ષ રાખીને તારી પાસે જે કાંઈ છે એનો સમ્યક ઉપયોગ ચાલુ કરી દે, તું ધીમે ધીમે પણ લક્ષ્યસ્થાને પહોંચ્યા વિના નહીં રહે. કદાચ તારી ખુદની ભૂમિકા તુંનસમજી શકતો હોય તો આટલા વખતના પત્રવ્યવહાર પછી હું તારી જે ભૂમિકા સમજ્યો છું એના આધારે તને એટલું જ કહું છું કે આજુબાજુવાળાના અથવા તો નજીકવાળાના દુઃખ અને હર્ષને તું તારા સમજવાની વૃત્તિ કેળવી લે.
જે આત્મા આજુબાજુવાળાને પોતાના હૃદયમાં સમાવી નથી શકતો એ અનંતને પોતાના હૃદયમાં સમાવી શકે એવી કોઈ જ શક્યતા નથી. અને જે આત્મા આજુબાજુવાળાને પોતાના હૃદયમાં સમાવી શકે છે, આજુબાજુવાળાના દુ:ખને પોતાનું દુઃખ અને આજુબાજુવાળાના હર્ષને પોતાનો હર્ષ સમજી શકે છે અને અનંત સુધી પહોંચવામાં લેશ તકલીફ પડતી નથી. આ અભિગમને તું કદાચ સરળ માનતો હોય તો હું તને એટલું જ કહું છું કે એકવાર તું એને અમલી બનાવવા પ્રયત્ન કરજે, નવનેજાંરે પાણી ઊતરી જશે.
મહારાજ સાહેબ,
ચાર પુરુષાર્થ અંગે આપે કરેલા વિશ્લેષણને વાંચીને દિલ આનંદથી તરબતર બની ગયું છે. ‘અનંત' બનવું હોય તો ‘અનંત' સાથે જોડાઈ ગયા વિના ચાલે તેમ જ નથી એ આપની વાત મગજમાં એકદમ જડબેસલાક ગોઠવાઈ ગઈ છે. પ્રશ્ન મારો હવે એ છે કે અનંત સાથે જોડાઈ જવા માટે શરૂઆત ક્યાંથી કરવી ?
દર્શન, એક અંગ્રેજી વાક્ય તારા ખ્યાલમાં છે ? જેણે પણ પોતાના જીવનમાં કંઈક સારું કરવું છે, ગુણોના ઉઘાડની દિશામાં જેણે પણ કંઈક નક્કર કરવું છે એણે એ વાક્ય નજર સામે જ રાખવા જેવું છે. આ રહ્યું એ વાક્ય. Start from where you are and with what you have.
તમે જ્યાં છો ત્યાંથી અને તમારી પાસે જે છે તેનાથી શરૂ કરો. મેં મારી જિંદગીમાં એવા કેટલાય આત્માઓ જોયા છે કે જેઓના પગ માંડ ધરતી પર જામ્યા હતા અને સીધા આકાશમાં ઊડવા તેઓ કૂદકા લગાવવા તૈયાર થઈ ગયા. ન આકાશમાં ઊડી શક્યા તેઓ અને ધરતી પર તેઓ ટકી પણ ન શક્યા. આ વાત હું તને એટલા માટે લખી રહ્યો છું કે
મહારાજ સાહેબ,
આપની આગાહી કહો તો આગાહી અને અનુમાન કહો તો અનુમાન, બન્ને સાવ સાચા નીકળ્યા. આજુબાજુવાળાના દુ:ખને મારું પોતાનું દુ:ખ સમજી શકવા જેટલી સહૃદયતા હું કેળવી શક્યો નથી તો આજુબાજુવાળાના હર્ષને મારો પોતાનો હર્ષ સમજી શકવા જેટલી ઉદારતા હું દાખવી શક્યો નથી. પહેલી જ વાર મને ખ્યાલ આવ્યો કે લાગણીના ક્ષેત્રે હું આટલો બધો સંકીર્ણ છું. હૃદયને ઉદાર બનાવવાના ક્ષેત્રે હું આટલો
૪૩