Page Text
________________
उ०८]
પતંજલિનાં યોગસૂત્રો
[પા. ૩ સૂ. ૧૪
मनुष्यपशुमृगादिषु रसादिवैचित्र्यं दृष्टम् । उपभुञ्जाना हि ते फलादीनि रूपादिभेदसम्पदमासादयन्ति । एवं जङ्गमानां पारिणामिकं स्थावरेषु दृष्टम् । रुधिरावसेकात्किल दाडिमीफलानि तालफलमात्राणि भवन्ति । उपसंहरति-एवमिति । एवं सर्वं जलभूम्यादि सर्वं रसाद्यात्मकम् । तत्र हेतुमाह-जात्यनुच्छेदेन जलत्वभूमित्वादिजातेः सर्वत्र प्रत्यभिज्ञायमानत्वेनानुच्छेदात् ।
ननु सर्व चेत्सर्वात्मकं हन्त भोः सर्वस्य सर्वदा सर्वत्र सर्वथा संनिधानात्समानकालीना भावानां व्यक्तिः प्रसज्येत । न खलु सन्निहिताविकलकारणं कार्यं विलम्बितुमर्हतीत्यत आह-देशकालेति । यद्यपि कारणं सर्वं सर्वात्मकं तथापि यो यस्य कार्यस्य देशो यथा कुङ्कमस्य काश्मीरः, तेषां सत्त्वेऽपि पाञ्चालादिषु न समुदाचार इति न कुङ्कमस्य पाञ्चालादिष्वभिव्यक्तिः । एवं निदाघे न प्रावृषः समुदाचार इति न तदा शालीनाम् । एवं न मृगी मनुष्यं प्रसूते न तस्यां मनुष्याकारसमुदाचार इति । एवं नापुण्यवान्सुखरूपं भुङ्क्ते न तस्मिन्पुण्यनिमित्तस्य समुदाचार इति । तस्माद्देश-कालाकारनिमित्तानामपबन्धादपगमान्न समानकालमात्मनां भावनामभिव्यक्तिरिति । तदेवं धर्माविभज्य तेषु धर्मिणोनुगमं दर्शयति-य एतेष्विति । सामान्यं धर्मिरूपम् । विशेषो धर्मः । तदात्मोभयात्मक इत्यर्थः । तदेवमनुभवसिद्धमनुगतं धर्मिणं दर्शयित्वा तमनिच्छतो वैनाशिकस्य क्षणिकं विज्ञानमात्रं चित्तमिच्छतोऽनिष्टप्रसङ्गमुक्तं स्मारयति-यस्य त्विति । वस्तुप्रत्यभिज्ञानाच्चेति । न हि देवदत्तेन दृष्टं यज्ञदत्त: प्रत्यभिजानाति । तस्याद्य एवानुभविता स एव प्रत्यभिज्ञातेति ॥१४॥
___“तत्र शन्तोहित..." वगैरे सूत्रथी त्रिवि५ परि॥म थाय छे थे ધર્મીનું લક્ષણ કહે છે. ધર્મ એટલે ધર્મોવાળો. તેથી ધર્મો જાણ્યાવિના ધર્મ જાણી शाय नहीं, भाटे “योग्यतारिखना पर्भिः शस्ति:" वगैरेथी या शव छे. માટી વગેરે ધર્મી દ્રવ્યોની ચૂર્ણ પિંડ (ગોળો), ઘડો વગેરે ઉત્પન્ન કરવાની (યોગ્યતારૂપ) શક્તિ ધર્મ છે. એ બધાં એમાં અવ્યક્તરૂપે રહે છે.
તેઓ અવ્યક્તરૂપે એમાં રહેલાં હોવાથી ભલે એમાંથી વ્યક્ત થાય. પણ પાણી લાવવા વગેરેના ગુણો એમણે કારણ પાસેથી મેળવ્યા નથી, તો એ ક્યાંથી ઉત્પન્ન થયા ? જવાબમાં “યોગ્યતાવચ્છિન્ના..” વગેરેથી કહે છે કે ઘડો વગેરે ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ પાણી લાવવાની યોગ્યતાવાળી છે. તેથી ઘડા વગેરે પાણી લાવવા વગેરેને પણ પોતાના કારણમાંથી મેળવે છે. એ આકસ્મિક નથી એવો ભાવ છે. ધર્મી કોણ છે ? યોગ્યતાવાળો ધર્મ છે. ધર્મ શું છે? શક્તિ ધર્મ છે. યોગ્યતા ધર્મીનો ધર્મ છે. આમ યોગ્યતાવાળો ધર્મી હોય છે, એમ સિદ્ધ થયું. “સ ચ
| SR No. | 008883 |
| Book Title | Patanjalina Yoga sutro |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gautam Patel, Ramkrushna Tuljaram Vyas |
| Publisher | Sanskrit Sahitya Academy Gandhinagar |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Worship |
| File Size | 29 MB |