________________
તેત્રીસમું પદ : અવધિજ્ઞાન
અવધિજ્ઞાનના ક્ષેત્રની વૃદ્ધિ થતાં તેમાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જાણવાનું સામર્થ્ય વધે છે. તદનુસાર અલોકાકાશને જાણવાનું સામર્થ્યવાળા અવધિજ્ઞાની લોકમાં રહેલા સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતમ પદાર્થો અને અંતે પરમાણુને પણ જાણી શકે છે. અવધિજ્ઞાન સંબંધી વિશેષ વિશ્લેષણ શ્રીનંદીસૂત્રમાં છે. ચારે ગતિના જીવોના અવધિજ્ઞાનનું વિષય ક્ષેત્ર :
ક્રમ
જય બેઠ
જઘન્ય વિષય ક્ષેત્ર
૧
૨
૩
૪
૫
ç
૭
८
૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
સમય નારી
રત્નપ્રભા પૃથ્વીના નારકી
શર્કરાપ્રભા પૃથ્વીના નારકી
વાલુકામાં પૃથ્વીના નારકી
૧૬
પંકપ્રભા પૃથ્વીના નારકી
ધૂમપ્રભા પૃથ્વીના નારકી
તમઃપ્રભા પૃથ્વીના નારકી
તમસ્તમઃ પ્રભા પૃથ્વીના નારકી
અસુરકુમાર દેવ
નવનિકાયના દેવ
નિયંચ પંચેન્દ્રિય
મનુષ્ય
વાણવ્યંતર
જ્ય નિષ્ય દેવ
સૌધર્મ દેવલોક અને
ઇશાન દેવલોકના દેવ
અર્ધો ગાઉ
સાડા ત્રણ ગાઉ
સનત્કુમાર દેવ અને માહેન્દ્ર દેવ
ત્રણ ગાઉ
અઢી ગાઉ
બે ગાઉ
દોઢ ગાઉં
એક ગાઉ
અર્ધો ગા
પચીસ યોજન
પચીસ યોજન
અસંખ્યાત દીપ-સમુદ્ર સંખ્યાત દ્વીપ–સમુદ્ર અસંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર
અલોકમાં લોકપ્રમાણ અસંખ્યાત ખંડ સંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર સંખ્યાત હીપ સમુદ્ર નીચે પ્રથમ નરક સુધી,
અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ
૧૭ | બ્રહ્મલોક અને લાંતક દેવ
૧૮
મહાશુક્ર અને સહસાર દેવ
તિરછું અસંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર, ઉપર પોત-પોતાના વિમાન સુધી નીચે બીજી નરક સુધી, તિરછું અને ઉપર સૌધર્મ દેવલોકની સમાન નીચે ત્રીજી નરકના ચરમાંત સુધી ચોથી નરકના ચરમાંત સુધી પાંચમી નરકના ચરમાંત સુધી છઠ્ઠી નરકના ચરમાંત સુધી સાતમી નરકના ચરમાંત સુધી સંપૂર્ણ લોકનાડી
૧૯
અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ સંપૂર્ણ લોકનાડી
આણત, પ્રાણત, આરણ, અચ્યુત ૨૦ અધસ્તન, મધ્યમ ગ્રેવેયકો (૬) ઉપરિમ વૈષક દેવો(૩) ૨૨ | અનુત્તરોપપાતિક દેવો *પ્રથમ દેવલોકથી અનુત્તર વિમાનના દેવો નિરખું અસંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર સુધી અને ઉપર પોત-પોતાના વિમાનની ધ્વજા સુધી જાણી શકે છે.
૨૧
અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ
અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ પચીસ યોજન સંખ્યાત દ્વીપ સમુદ્ર અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ
ઉત્કૃષ્ટ વિષય ક્ષેત્ર
ચાર ગાઉ
ચાર ગાઉ
સાડા ત્રણ ગાઉ
ર૧
ત્રણ ગાઉ
અઢી ગાઉ
બે ગાર્ડ
દોઢ ગાઉ
એક ગામ
