________________
૨૨૦ |
શ્રી ભગવતી સત્ર-૨
નિષ્કર્ષ :- આ ચૌદ દ્વારથી જીવોમાં કાલની અપેક્ષાએ સપ્રદેશી–અપ્રદેશની વિચારણા કરી છે. (૧) સમુચ્ચયજીવમાં જે બોલની આદિ ન હોય અર્થાતુ અનાદિ હોય તે એકવચનમાં સપ્રદેશી હોય અને બહુવચનમાં સર્વજીવ નિયમતઃ સપ્રદેશી હોય. આ પ્રથમ ભંગ છે. (૨) ૨૪ દંડકોમાં ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયવર્તી જીવ કાલની અપેક્ષાએ અપ્રદેશી હોય અને શેષ સમયવર્તી જીવ સંપ્રદેશી હોય છે. (૩) સિદ્ધોમાં પણ પ્રથમ સમયવર્તી સિદ્ધ અપ્રદેશી હોય અને અનેક સમયસ્થિતિક સિદ્ધ જીવ સંપ્રદેશી હોય છે.
એકવચનની અપેક્ષા :- સર્વ દંડકમાં સર્વ બોલમાં સપ્રદેશી અથવા અપ્રદેશી બે માંથી એક હોય છે અર્થાત્ કદાચિત્ સપ્રદેશી અને કદાચિત્ અપ્રદેશી હોય છે. બહુવચનની અપેક્ષા - (૧) એકેન્દ્રિયમાં અથવા જે બોલમાં સપ્રદેશી અને અપ્રદેશી બંને શાશ્વત હોય અર્થાત્ જે બોલ શાશ્વત હોય અને તેમાં ઉત્પત્તિનો વિરહ ન હોય તેમાં અભંગ(એક છઠ્ઠો ભંગ)હોય છે (૨) શેષ જે દંડકોમાં ઉત્પત્તિનો વિરહ હોય ત્યાં ત્રણ ભંગ અર્થાત્ જે બોલમાં સપ્રદેશી શાશ્વત હોય અને અપ્રદેશી અશાશ્વત હોય તેમાં ત્રણ ભંગ (૩) જે બોલ સ્વયં અશાશ્વત હોય તેથી તેના સપ્રદેશી અને અપ્રદેશી બંને અશાશ્વત હોય; તેમાં છ ભંગ પ્રાપ્ત થાય છે.
૧૪ લારમાં ઘણા જીવની અપેક્ષાએ કાલાદેશથી સખદેશી અપ્રદેશના ભંગ :
હાર
બોલ
ઔધિક
આહારક
અનાહારક
દડકો
ભંગ સમુચ્ચય જીવ | નિયમા સપ્રદેશી (પ્રથમ ભંગ) ૧૯ દંડક અને સિદ્ધ
૩ ભંગ એકેન્દ્રિયના પાંચ દંડકમાં, ૧ભંગ–અભંગ (છઠ્ઠો ભંગ) ૧૯દંડક
૩ભંગ જીવ, એકેન્દ્રિય
છઠ્ઠો ભંગ ૧૯ દંડક
દભંગ જીવ, એકેન્દ્રિય
છઠ્ઠો ભંગ
૩ભંગ પ્રથમ ઔધિક દ્વારવત્ જીવ, સિદ્ધ
૩ ભંગ જીવ, ૧૬દંડક એકેન્દ્રિય
છઠ્ઠો ભંગ નારકી, દેવતા, મનુષ્ય
દબંગ જીવ, વિકસેન્દ્રિય અને
ઉભંગ
સિદ્ધ
ભવ્ય, અભવ્ય નો ભવ્ય નો અભવ્ય
સંજ્ઞી
૩ ભંગ
અસંજ્ઞી
