Page Text
________________
વાસ્તુનિઘંટુ (૪૦) વિબુધાધિપ (૪૧) મિત્ર (૪૨) રાજ્યમા (૪૩) પૃથ્વીધર (૪૪) આપવત્સ અને (૪૫) બ્રહ્મા એમ આવે છે. આ દેવતાઓને ગોઠવવાને ક્રમ એવો છે. કે ઈશાન ખૂણાથી અગ્નિ ખૂણા પર્યત અનુક્રમે શિખીથી વાયુ સુધીના નવ દે આવે છે પછી દક્ષિણ દિશામાં પૂષા, વિતથ, ગૃહક્ષત, યમ, ગંધર્વ ભૃગરાજ, મૃગ, એમ દેવતાઓ અને નવ્યમાં પિતૃ આવે છે. પછી પશ્ચિમ દિશામાં વારિક, સુગ્રીવ, પુષ્પદન્ત, વરુણ અસુર, શોથ, પાપ એમ દેવતાઓ અને વાયવ્યમાં રેગ નામને દેવતા આવે છે. પછી ઉત્તર દિશામાં અહિથી દિતિ સુધીના દેવતાઓ આવે છે. આમ કુલ ૩૨ દેવદેવીઓ કિનારા ઉપરનાં પદમાં આવી જાય છે. આ અનુક્રમ ૮૧ પદના ખાનાના ક્ષેત્રને અનુલક્ષી કહ્યો છે. હવે ન માગના પટ્ટમાં એટલે પૂર્વદિશાના બીજા પદના નીચેના પદમાં આપ દેવતા આવે છે. આઠમા નીચેના પદમાં સાવિત્ર દેવતા આવે છે. પશ્ચિમ દિશાના દૌવારિકના ઉપરના પદમાં જ્ય દેવતા આવે છે. અને પાપની ઉપરના પદમાં રુદ્ર દેવતા આવે છે. ૩૩ મા અને ૩૪મા પદેની વચ્ચેનાં પૂર્વદિશાનાં પાંચ પદોમાં ત્રીજા, ચોથા, પાંચમા, છઠ્ઠા અને સાતમાં પદના દેવતાઓ બેસે છે. એવી જ રીતે દક્ષિણ દિશાનાં ૧૧ થી લઈ ૧૫ સુધીના દેવતાઓ ૩૪ અને ૩૫મા દેવતાઓની વચ્ચેનાં દક્ષિણ દિશાનાં પાંચ પદેમાં બેસે છે. પશ્ચિમ દિશાના ૧૯ થી ૨૩ સુધીના દેવતાઓ પણ તેમની ઉપરનાં પદમાં બેસે છે અને તે જ રીતે ઉત્તર દિશાના ર૭ થી ૩૧ પદેના દેવતાઓ પણ તેમની આગળનાં (મધ્ય ભણું જતાં) પાંચ પદોમાં બેસે છે. અથાત્ આ દેવતાઓ (પૂર્વ, પશ્ચિમ, દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશાના દેવતાઓને બખે પદ મળે છે. હવે ૩૭ નંબરના દેવતા અર્થમાં પૂર્વદિશાનાં (ત્રીજી લાઈનનાં) ત્રણ પદમાં તથા ૩૮ નંબરના દેવતા સવિતા અગ્નિકોણ તરફ જનારી કર્ણ રેખાના પદ ઉપર (ત્રીજલાઈનમાં બને છે. ત્યાંથી દક્ષિણ દિશાના પદોમાં વિવાન બેસે છે. નેત્રત્ય કેણ તરફ જનારી કર્ણરેખા ઉપર આવેલા ૪૦ મા પદમાં વિબુધાધિપ (ઈન્દ્ર) બેસે છે. ત્યાર પછી નાં ત્રણ પદેમાં ૪૧ નંબરના દેવતા મિત્ર બેસે છે. પછી વાવ્યય કેણુ તરફ જનારી કર્થ રેખા પર આવેલા કરમા પદમાં રાયફમા દેવતા બેસે છે. પછીનાં ત્રણ પદોમાં ૪૩ નંબરના દેવતા પૃથ્વધર બેસે છે. તેમજ દશાનbણ તરફ જનારી કર્ણરેખા ઉપર આવેલા ૪૪ નંબરના ૫દમાં આપવત્સ નામના દેવ છેસે છે અને મધ્યનાં નવ પદેમાં ૪પ નંબરના દેવતા બ્રહ્મા બેસે છે. મંડળના ઈરાનાદિ ખૂણાઓમાં ચરકી, વિદારી, પતન, પાપરાક્ષસી તથા સ્કન્દ, અર્યમા, જાભિક અને પિલિપિચ્છ એ દેવતાઓ બેસે છે. પછી પૂર્વાદિ નિત્ય દિશામાં ઈન્દ્રાદિ (ઈન્દ્ર, અગ્નિ, યમ, નિતિ, વરુણ, વાયુ, સોમ, ઈશાન, બ્રહ્મા અને અનંત એ દિક્પાલ દેવતાઓ બેસે છે.* શિલ્પમાં આ દેવતાઓ ઉપરાંત અષ્ટ ભૈરવનું પણ પૂજન કરવામાં આવે છે. જ્યારે કર્મકાંડના
માં ભરવાની જગ્યાએ દશ દિપાલ દેવતાઓનું સ્થાપન-પૂજન બતાવેલું છે. શિલ્પકારોએ અષ્ટ ભેરવનાં નામ નીચે મુજબ બતાવેલાં છે. (૧) ભીમ ભૈરવ (૨) હનુ ભૈરવ (૩) ત્રિપુર ભૈરવ (૪) વૈતાલ ભૈરવ (૫) અગ્નિ ભૈરવ (૬) જિહ્મ ભૈરવ (૭) કાલ ભૈરવ (૮) એકેન્દ્રીય ભૈરવ.
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |