Page Text
________________
પ્રકરણ-૩
वास्तुपुरुष अने मर्मोपमर्मादि ૧. વાસ્તુપુરુષની ઉત્પત્તિ
નાગરશિલ જણાવે છે. કે અંધક નામના દૈત્યની સાથે સંગ્રામ કરતાં મહાદેવજીને પરસેવે છે અને તે પરસેવાનું એક બિંદુ ભૂમિ ઉપર પડયું. તથા તેમાંથી આકાશ અને પૃથ્વીને ભય કરે તે એક પુરુષ ઉત્પન્ન થયે. આથી દેવતાઓ એકઠા મળી તે પુરુષને પૃથ્વી ઉપર ઊંધે નાખી તેના ઉપર ચઢી બેઠા. આ પુરુષના પરાક્રમથી ખુશ થયેલા દેએ તેની ઉપર પિતાને વાસ કાયમ કરવાની ઈચ્છા દર્શાવતાં તે પુરુષને પણ દેવકટિમાં સમાવેશ કર્યો. આથી સર્વે દેવતાઓના નિવાસને આધારભૂત તે પુરુષ વાસુદેવ (વારjપુરુષ) તરીકે પ્રસિદ્ધ થયે છે. તેમજ દરેક સ્થાપત્યના પ્રારંભમાં મકાને, ભવને, મહેલ, દેવસ્થાના પ્રારંભમાં) તેનું પૂજન કરવું એમ દેવતાઓ તરફથી વરદાન આપેલું હેવાથી તેનું પૂજન અવશ્ય કરવું જોઈએ. ૨. વાસ્તુપુરુષનું સ્વરૂપ
शिरस्तस्यैवमीशाने पादो नैऋत्यगोचरौ। ।
अग्निकोणे च वायव्ये प्रकोष्टे जानुस स्थिते ।। વાસ્તુપુરુષને ઈશાનમાં માથું અને નેત્રયમાં પણ આવે તેમજ અગ્નિ અને વાયવ્ય કણમાં કેણી અને ગણે આવે તેમ છે સૂતેલે પુરુષ કપેલે છે. તેને ઉપર ૧૩ + ર = ૪૫ દેવ અને તે ૮ દેવદેવીઓ મળી કુલ ૫૩ દેવદેવીઓને વાસ માનેલે છે. દરેક દેવની બેસવાની (રહેવાની જગ્યાને પદ કહેવામાં આવે છે. એટલે નગર કે ઘર બાંધવાની જગ્યાના ક્ષેત્રફળના અથવા વાસ્તુમંડળના (સ્થાપનના) ૧, ૪, ૯,૧૬, ૨૫, ૩૬, ૪૯, ૬૪, ૮૧, ૧૦, અને ૧૦૦૦ એમ અગિયાર પ્રકારે ભાગ (પદસ્થાનો) કી તેમાં શિખી આદિ પીસ્તાલીશ દેવતાઓનું સ્થાપન કરવામાં આવે છે. તેમજ ચાર ખૂણાઓમાં ચડ્યાદિ આઠ દેવ દેવીઓનું સ્થાપન તથા દશા દિશાઓમાં ઈન્દ્રાદિ દશ દિપાલ દેવતાઓની પૂદિ દશ દિશાઓમાં સ્થાપન કરવામાં આવે છે. પીસ્તાલીશ દેવતાઓનાં નામ અનુક્રમે (૧) શિખી (૨) પર્જન્ય (૩) જ્યન્ત (3) કુલિશાયુધ (૫) સૂર્ય (૬) સત્ય (૭) “શ (૮) આકાશ અંતરીક્ષ (૯) વાયુ (૧૦) પૂષા (૧૧) વિતથ (૧૨) ગૃહાત (૧૩) યમ (૧૪). ગાંધર્વ (૧૫) ભૃગરાજ (૧૬) મૃગ (૧૭) પિતૃ ૮) દોવારિક (૧૯) સુગ્રીવ (૨૦) પુષ્પદન્ત (૨૧) વરુણ (૨૨) અસુર (ર૩) શોષ (૨૪) પાપ (૨૫) રોગ (૨૬) અહિ (ર૭) મુખ્ય (૨૮) ભલલાટ (૨૯) સોમ (૩૦) સર્પ (૩૧) અદિતિ (૩૨) વિતિ (૩૩) અદશ્ય (આ૫) (૩૪) સાવિત્ર (૩૫) જ્ય (૩૬) રુદ્ર (૩૭) અર્યમા (૩૮) સવિતૃ (૩૯) વિવસ્વાન
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |