________________
દેવપ્રસાદ
૧૪૭ (૨) પંચાંગ પ્રાસાદા-પાંચ અંગ એટલે બે કર્ણ, બે પ્રતિરથ-પદ્યરા અને એક મધ્યનું ભદ્ર એમ પાંચ અંગ, પાંચ ફાલના-ઉપાંગ થાય. એક અર્ધ ભદ્રથી બીજા અર્થ ભદ્રના ચતુથાશ ભાગથી ગણતાં પણ પાંચ અંગ થાય.
સપ્તાંગ પ્રાસાદ–સાત અંગ બે રેખા કણું, બે પ્રતિરથ પઢર, બે ઉપરથ અગર નંદી અને એક મધ્યનું ભદ્ર એમ સાત અંગ, સાત ફાલના-ઉપાંગ થાય એક અભદ્રથી બીજા અર્ધ ભદ્રના ચતુર્થાશના ભાગથી ગણતાં પણું સાત અંગ થાય.
() નવાંગ પ્રાસાદા–નવ અંગ એટલે બે કર્ણ, બે પ્રતિરથ, બે ઉપરથ, બે પ્રતિભદ્ર કે નંદી અને મધ્યનું એક ભદ્ર એમ નવ અંગ ફાલના-ઉપાંગે થાય. એક અર્ધભદ્રથી બીજા અર્ધભદ્ર એટલે ચતુર્થાંશ ભાગના ખૂણા કરતાં પણ નવ સંખ્યા થાય. તેમાં રેખાકર્ણ એક, બે પ્રતિરથ, બે ઉપરથ, બે પ્રતિભદ્ર, બે ભદ્રના ખૂણા મળી નવ ખૂણા થાય. કલિંગ ઉડિયા શિલ૫માં યંગને ત્રિરથ, પંચાંગને પંચરથ, સપ્તાંગને સપ્તરથ અને નવાંગને નવરથ કહે છે.
પ્રતિહાર પ્રતિહાર એટલે દ્વારપાળ. દેવદેવીઓનાં મંદિરમાં ચારે દિશામાં આવેલાં દ્વાર આગળ પ્રત્યેક કારે બે છે એમ કુલ આઠ પ્રતિહારો કરવામાં આવે છે.
ભલાણુક બલાણુક એટલે રાજપ્રાસાદ ઘર કે દેવમંદિર આગળની ખડકી (ડેઊં). વિ શૈલીનાં મંદિરમાં આને ગેપુર કહે છે. જલાશય આગળ કરેલા બલાણુકને જે પગથીયાં આગળ કે જલાશયની વચ્ચે કરવામાં આવે છે, તેને પુષ્કર કહે છે.
બધાણકના પાંચ પ્રકાર છે. જેમનાં નામ.
(૧) વામન (૨) વિમાન (૩) હણ્યશાલ (૪) પુષ્કર અને (૫) ઉગ. તેમની સમજુતી નીચે પ્રમાણે છે.
વામનઃ-દેવપ્રાસાદ આગળના બધાણકને વામન કહે છે. અગર જગતની અંદર સમાવી દેવામાં આવે તેટલે ઉદય વામન બાલાણુકને જાણ જગતી આગળની ચેકીને પણ વામન કહે છે.
(૨) વિમાનઃ-રાજપ્રાસાદ આગળ ડેલી. (૩) હર્પશાલ-સામાન્ય ઘરની ડેલી કે નગરના દરવાજા ઉપરના માળને હણ્યશાલ
(૪) પુષ્કર-જળાશયના મધ્યમાં કે જળાશયના મુખ આગળની ડેલીને પુષ્કર કહે છે.
(૫) ઉત્તગ:- રાજપ્રાસાદ કે મેટા જળાશય અથવા નગર આગળ ત્રણ, પાંચ, સાત કે નવમાળનું ઊંચા સ્તંભ જેવું બાંધકામ જેને કીતિ સ્તંભ કહે છે તેને ઉત્તેગ કહે છે.
