Page Text
________________
व्युत्पत्तिवादः ।
तादृशक्रियाकालीनत्वाभाव एव वा विनार्थ', कर्तृत्वे पुत्रादेराधेयत्वेनान्वयः । विभक्तिः साधुत्वार्थैव । बस्तु वा आधेयत्वं द्वितीयार्थः । सप्तम्या आधेयत्वार्थकत्वेऽपि नात्र सप्तमीप्रसक्तिः १ तस्याः कारकविभक्तित्वेन क्रियान्वयिस्वार्थबोधकत्वात् । अतः शेषषष्ठीप्रसक्कन्या तामेवोपपदविभ किर्द्वितीया बाधत इति सर्वा उपपदविभक्तयः षष्ठयपवादिका विरोध इति ।
२८२
इत्यस्या
विनासमानार्थकयोर्ऋतेऽन्तरेणेति निपातयोरपि दर्शितैव रोतिः । एवं विनायुक्ततृतीयापञ्चमास्थलेऽपि, मर्यादाभिविध्यर्थ कयावच्छन्दयो गेपि द्वितीया दृश्यते, तत्र मर्यादार्थको यावछन्दः । आरभ्य तस्यां दशमीं तु पुत्रोमित्यादौ मर्यादा | सोमा कालरूपा देशरूपा च कालनिष्ठं तत्वं च तत्कालनिष्ठस्व समभिव्याहृतकाळ प्रागभावानधिकरण स्वप्रागभावाधिकरणस्वसजातीययावत्कालवृत्ति समभिव्याहृतक्रियानधिकरणत्वम् । एवं चोक्तस्थले यावच्छब्देन पूजारूपक्रियायां शुक्ल दशमीनिष्ठतादृशसोमात्वनिरूपकत्वं प्रत्याय्यते । तावतैवार्थतः शुक्लदशम्यां मर्यादात्वं लभ्यते । तन्निष्ठसोमात्वनिरूपकत्वं च तदवृत्तित्वे सति कृष्णनवमीप्रागभावानधिकरणशुक्ल दशमीप्रागभावाधिकरणतिथिकूट व्यापकत्वम् । तावता षोडशतिथ्यधिकरणकषोडश पूजा रूपस्यैककर्मणो विधेयतया लाभः । व्याप्यकालसमुदाये सजातीयत्व विशेषणात्पूजायामुक्त विशेषणद्वयाक्रान्तदण्डादिसमुदायाव्यापकत्वेपि न बाधः । अन्वयितावच्छेदकरूपेण साजात्यस्य विवक्षणादुक्तस्थळे च तिथिमित्यस्याध्याहारेण दशमी पदार्थतावच्छेदकस्य तिथित्वघटितत्वेन वा यावत्पदार्थान्वयितावच्छेदकतया सिथित्वभानासेन रूपेण दण्डादेर्दशमीस जातीयत्वाभावात् । तिथिश्चाखण्ड कालविशेषरूपा, न तु चन्द्रमण्डलकलारम्भाद्यनुगुणक्रियाप्रश्चयरूपा ? पूजायास्तावत्क्रियावृत्तित्वासम्भवात् । अत्र च प्रागभाव एव यावत्पदार्थः । द्वितीयार्थः प्रतियोगित्वमनुयोगित्वं वा । तत्र तत्प्रकृत्यर्थदशम्या अन्वयः । तावता दशमीप्रतियोगिक प्रागभावलाभः । दस्य स्वप्रतियोग्यवृत्तित्वविशिष्टव्यापकत्ता सम्बन्धेन पूजारूपसमभिव्याहृत क्रियायामन्वयः ।
स्वाधिकरणतिथिनिष्ठाभावप्रतियोगितावच्छेदकपूजाविशे
व्यापकत्वं च
पत्ववस्वम् । स्वाधिकरणत्वं च स्वाधिकरणकृष्णनवमीप्रागभावावच्छिन्नभेदविशिष्टकालिक विशेषणता सम्बन्धेन ।
7
भिव्याहृतगमनक्रिया तत्समानकालिकी या गमनक्रिया तत्कर्तृत्वेत्यर्थः । मर्यादाभिविध्यर्थेति - तेन विना मर्यादा, तत्सहितोऽभिविधिः ।
| SR No. | 008450 |
| Book Title | Vyutpattivada Shastrarthakala Tika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Venimadhava Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 296 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 8 MB |