Page Text
________________
व्युत्पत्तिवादः। कतावच्छेदकत्वे घटपदं सुपदं च न संख्यावाचकमिति विपरीतनिश्चय 'कालेऽपि तादृशधर्मावच्छिन्नस्य वाचकताप्रहसम्भवाद् घट इत्यादौ सं
ख्याया बोचापत्तिः । . अथ विभक्तोना संख्यार्थकतामेव प्रकृतिविभक्त्योरेकवाक्यताविर हनिश्चयदशायां विभक्तयुपस्थाप्यकत्वादेः प्रकृत्यर्थेऽन्वयबोधवारणार तयोः समभिव्याहारज्ञानस्य घटादिविशेष्यकैकत्वान्वयबोधं प्रति कार नत्वमधिकं कल्पनीयम् । एकपदोपस्थापितयोः घटेकत्वाद्योरन्वयबो घोपगमे च न समभिव्याहारज्ञानस्य तत्र हेतुता कल्प्यते इति लाघवात् प्रकृत्याद्यानुपूर्वीणां संख्यावाचकतावच्छेदकत्वमुपेयत इति चेन्न ? आ कालाविचारे समभिन्याहाराकाङ्क्षाज्ञानस्य हेतुताया निराकृतत्वात् अथैवमपि विभक्तेः संख्यार्थकत्वे विनिगमनाविरहेण प्रकृतिधर्मिकस्ट विभक्तिघर्मिकस्य च संख्याप्रकारकान्वयबोधपरत्वज्ञानस्य हेतुता कल्प नीया। विभक्ते?तकत्वमते तु विभक्तितात्पर्यविरहेण प्रकृतिधर्मिक समभिव्याहाररूपाकाङ्क्षाज्ञानस्य हेतुताया निगकृतत्वादिति ।
अयम्भावः, पदानामानन्त्येन पदनिष्ठतात्पर्यज्ञानस्यानेककारणत्वापत्तिभीत्या इद म्पदमेतदर्थबोधेच्छयोञ्चरितमिति पदतात्पर्यशानन कारणं किन्तु वाक्यमिदमेतदा निवतैतदर्थविषयताकबोधञ्जनयत्विति वाक्यनिष्ठतात्पर्यज्ञानमेव कारणम् । एवञ्च योग्य ताज्ञानाऽभावेऽपि केवलाकाङ्क्षाज्ञानबलेन अयमेति पुत्रो राशः पुरुषोऽपसार्यतामिः तिमहावाक्यघटकं राशः पुरुष इति नकं वाक्यमितिज्ञाने जातेऽपि राजसम्बन्धव. त्पुरुष इत्याकारकशान्दबोधापत्तिरतस्समभिव्याहारज्ञानस्य कारणत्वमङ्गीकार्यम्भवति । परन्तु समभिष्याहारज्ञानस्य कारणत्वेऽपि तात्पर्यज्ञानम्पूर्वोक्तप्रवन्धानुरोधेना. वश्यकम् । तथाच सर्वत्र वाक्यतात्पर्यशानेन निर्वाहेऽलं समभिव्याहारशानस्य कारण. स्वस्वीकारेणेति तात्पर्य ग्रन्थकाराणाम् ।
ननु समभिव्याहारज्ञानस्य कारणत्वमस्मिन् प्रन्थान्तरे चाऽस्तीति कथन्तत्सङ्गतिरिति चेन्न ? एकपदेऽपरपदवैशिष्टयमानं समभिव्याहारपदार्थ इति ब्याख्यातात्पर्येण ग्रन्थसङ्गतेः। अत्र मान्याः ।
पूर्वोक्तार्थफसमभिव्याहारज्ञानस्य नैव शाब्दबोधे कारणत्वमपि तु तत्तदानुपूर्वीशानस्यैव । आनुपूर्वी च तत्तद्वर्णाव्यवहितोत्तरकालावच्छेदेन तत्तद्वर्णत्वम् इति पूर्वमेव निर्णीतम् । अत्र कार्यतावच्छेदकसम्बन्धश्च अव्यवहितोत्तरत्वमात्रम् । अव्यवहितोत्तरत्वरिशिष्ट नीलत्वावच्छिन्नप्रकारतानिरूपितघटत्वावच्छिन्नविशेष्यताकशान्दत्व. च । अत्र कारणतावच्छेदकसम्बन्धश्च समवायमात्रम्, तत्तदानुवज्ञानविशिष्टत्वस्यैव कार्यतावच्छेदकत्वम् । वैशिष्टय अत्तिविशेषधटितोपस्थितिघटिताव्यवहितोत्तर
| SR No. | 008450 |
| Book Title | Vyutpattivada Shastrarthakala Tika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Venimadhava Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 296 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 8 MB |