Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 3 2 3

SR No.: 008412
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 254
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 8 MB

Page 41

[पाद-२, सूत्र-३९]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने तृतीयोऽध्यायः।
३५
येत्याह--विद्यायोनिसम्बन्धश्चेहेति इहेति कथनादित: । नात्वमिति । उत्तरयति-उच्यते इति कथं नात्वमिति पूर्व "स्वस-पत्यो" [३०.२०. ३८] इत्येतत्पर्यन्तं नायं । कथ्यत इति भावः । तदेवाह-यद्यपीत्यादिना, चैत्रस्य 40 विवेक इति ध्वन्यते, तत एव ननान्दुः-पतिरित्यादयः । योऽत्र भ्राता स चैत्रनिरूपितभ्रातृत्वद्वारैव पितरं स्वजन
समदाहृताः, तत्र हि ननान्दुः पत्या सह नास्ति तादृशः सम्बन्ध कत्वेनापेक्षते; न तु स्वतः, केवलस्थ म्रातृत्वस्य पितनिरू5 इति प्राचामाशयः । वयं तु ब्रूमः--तत्रापि पुत्रादिद्वारा:- | प्यत्वाभावात्, तदेवाह-तथापि पिता पिता भवन्निति
स्त्येव योनिकृतः सम्बन्धः परस्परमपीति वक्ष्यमाण नियम- पिता पितृत्वेन न भ्रातरमपेक्षते, पितृत्वस्य पुत्रनिरूप्यताया व्यभिचारस्थलत्वेन पितुरन्तेवासी होतुः पुत्र इत्यादयः समुदा
एव सत्त्वात् तस्यायं पुत्र इति कथिते स्वत एव सोऽयं 45 हरणीयाः । विवेचितं चैतत् पूर्वमपि, प्रातिस्विकं तत्तत्सम्बन्ध- : पितेति भवतीति नास्ति पितृभ्रात्रो: निरूप्यनिरुप्यकभाव इति
प्रवृत्तिनिमित्तत्वं चाश्रित्य समाहितमपि, तथा च इह प्रकृत- : भावः । इत्थं प्रकृतसूत्रस्य समस्यमानानामृतां परस्परं विद्या10 सूत्रे विद्यायोनिसम्बन्धश्च समस्यमानानामृदन्तानाम्[समस्य
योनिसम्बन्धे सत्येव प्रवृत्तिरित्यर्थे निर्णीते व्यभिचारं शङ्कतेमानऋदन्तशब्दवाच्यानाम् एव परस्परं द्रष्टव्यः, कुत इत्याह । यद्येवं कथं मातापितरौ, होतापोताराविति । शङ्काबीप्रत्यासत्तेः इत्यन्वयः । अयमाशयः-विद्यया सम्बन्धो विद्या- | जमह-नह्मत्र परस्परापेक्षस्तथाभावोऽपि तु पुत्रयज- 50 सम्बन्धः, योन्या सम्बन्धो योनिसम्बन्धः, सम्बन्धश्च द्वयोर्भव
मानापेक्ष इति, अयमाशयः-मातापितरावित्यत्र मातृत्वं न त्येकत्र तदभावात, एवं च स सम्बन्धः कयोयोग्राह्य इत्यपे
पितृनिरूप्यं न वा पितृत्वं मातनिरूप्यम्, किन्तु उभयमपि 15 क्षायां समस्यमानपदयोरेव, प्रत्यासन्नत्वात तयोरेव तेषामेव | पुत्रनिरूप्यमेव, पुत्रस्यैव भाता. तस्यैव च पितेति मातापित्रोः
वा ग्राह्यः । पदयोः पदानां वा न स सम्बन्धः सम्भवति परस्परं सम्बन्धाभावे सत्यपि कथमात्त्वप्रवृत्तिः; एवं होताततश्च तदर्थानामिति बोध्यम,तथा च यत्र समस्यमानयोः सम- ऽपि यजमानस्यैव इति तेनैव तस्य विद्यया सम्बन्धः, पोताऽपि 55 स्यमानानां ऋतां परस्पर विद्यासम्बन्धो योन्या वा संबन्ध ! ऋग्विविशेषत्वाद् यजमानसम्बद्ध एवेति तयोः परस्परम
स्तत्रवानेनात्वमिति फलति । इत्थं व्याख्यानेन यद् व्यावत्यै सम्बन्धेऽपि कथमात्वम्, यदि चेहात्वं स्वीक्रियते तहि पूर्वोक्त20 तत् प्रदर्शयितुमाह-तेनेह न भवतीति, तेन पूर्वोक्तसम्बन्ध- : नियमे व्यभिचार इति । शङ्का प्रत्याचष्टे-नैवमिति, कुत
निरुपकनिरूपणेन, इह-वक्ष्यमाणलक्ष्ये, आत्वं न भवतीत्यर्थः- इत्याह-अत्रापि मात्रादीनां परस्परसम्बन्धादिति, क्वेत्याह-चत्रस्य स्वसहितराविति कुत इत्याह--नात्र तमेव सम्बन्धं स्पष्टयति--ते हि स्वकर्मणि प्रजने यागे 60 स्वमृदुहितोः परस्परं सम्बन्ध इति । तदेवोपपादयति- चेत्यादि, अयमर्थ:--मातापित्रोः पुत्रस्योत्पादनं तद्भरणादिकं नहि स्वसा चैत्रस्य स्वसा भवन्ती दहितरमपेक्षते दहिता | च स्वभावनियतं कर्म, तत्र तयोः सहभावेन प्रवर्तनादेककर्मचस्वसारमिति, अयमाशयः-इदं सूत्र द्वन्द्वे प्रवर्तते द्वन्द्वश्च | कारित्वरूपः सम्बन्धः परस्परमस्त्येव; एवं होतापोत्रोः सहोक्तिमापन्नानामेव, सहोक्तिश्च यथाकथंचित परस्परसम्बन्धे कर्म यागः, तत्र च तौ सहैव प्रवर्तते इति तयोरपि परस्परमेकसत्येव, स च सम्बन्धोऽन्यत्र यादृशस्तादृशोऽस्तु प्रकृते विद्या- | कर्मकारित्वरूपः सम्बन्धोऽस्त्येवेति न तत्र पूर्वप्रतिपादित- 65 कृतो योनिकृतो वा ग्राह्य इत्येव विवक्षितम, इह च स्वसदहित- | नियमव्यभिचारः, तेषां च ततच्छब्दप्रतिपाद्यत्वमपि तत्कर्मरावुभे अपि चैत्रमेवापेक्षेते तस्यैव स्वसा, तस्यैव च दुहिता, |
निमित्तमेवेति स्वप्रवृत्तिनिमित्तस्यैक्यरूपः सम्बन्धोऽपि तेषाम30 नहि दुहितुरियं स्वसा नवा स्वसुरियं दुहितेति तयोः पर- ! रत्येवेति न पूर्वोक्तदोषशङ्का ।
स्परमसम्बन्धात् प्रकृतसूबाप्राप्त्या नात्वमिति । अत्राह- . मतान्तरमाह-केचित् त्विति, अयं हि तेषामाशयःप्रकृते स्वसृदुहित्रोः परस्परमसम्बन्धेऽपि यत्र समस्यमान- । पूर्वत्र विद्यायोनिसंबंधे इति पदेन सामान्यत एव विद्याकृते 70 पदयोरस्तिपरस्परसम्बन्धसम्भावना तत्रापि न दृश्यते आत्वं योनिकृते च सम्बन्धे प्रवृत्तिनिमित्ते सति इत्यर्थबोधक
तत् कथमिति-यद्यवं कर्थ चत्रस्य पितृभ्रातराविति, कु । स्वीकृतं तदेव च पदमिहाप्यनुवृत्तम् तत्र तादृशः सम्ब35 तोऽत्र विशेषतः शङ्कचते, तदाह-अस्ति पत्र परस्पर- धोऽपि तथैव ग्रहीतव्यो यथा पूर्वत्र गृहीतः, पूर्वत्र च
सम्बन्धः इति, अयमाशय:-अत्र यद्यपि पिता भ्राता च ननान्दुःपतिरित्यायुदाहरणेन समस्यमानपदार्थानामेव परस्परं चैत्रमपेक्षेते तथापि पित-भ्रात्रोरप्यस्त्येव परस्परं जन्यजनक- तादृशः सम्बन्धो न गृहीत इति निश्चितम, इति प्रकृत-75 भावः स्वाभाविकः, ततश्च परस्परसम्बन्धे सत्यपि कथं । सूत्रेऽपि तथा न ग्रहीतव्यः, एकस्य शब्दस्य सूत्रभेदेनार्थ