Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 82

७४
बृहक्षुत्ति-वृहन्न्यास-लघुन्याससंवलिते
[पा० १. सू० ११४.]
wwwwwwwwwwwwwww.mamme
नादनि 'प्लीहन् , अहन्, इति स्थितस्य सादावकारलोपे-स्याग्रं- दण्डासमिति षष्ठीसमासः, 'दण्ड !' इति सम्बोधनप्लीत इत्यादि-अत्र हन् इति हन्तेरनुकरणाद् * अर्थवद्-पदं वा ॥छ। २. १. ११३. ॥ प्रहणे. * इति न्यायाद् वाऽत्रान्यस्य न भवति । वृत्रहणमाचष्ट
वात । वृत्रहणमाचष्ट न्या० स०-लुगस्या। अपद इति अदेतोर्विशेषणम् 140 इति णिच्यन्स्यस्वरादिलोपे-वृत्रहयति ॥छ । २. १. ११२.॥ दण्डायमिति-नन्वत्र “वृत्त्यन्तोऽसषे१.१. २५. ] इति
,,प्रतिषेधादन इत्यस्य पदत्वाभावात् कथं नाकारलोपः, सत्यम्कन्या० स०-हनो० । भ्रूणनीति- " नवा शोणादेः"!
सावधारणव्याख्यानात्- अपद एवेति, अत्र प्रवेः पूर्व पदत्व[२. ४. ३१.] इति की प्रत्ययः। प्लीहुन इत्यादिषु हन् इति
मासीदिति; तर्हि प्रायणमित्यत्र * गतिकारक. * इति न्यायादहन्तेरनुकरणात् , * अर्थवद्हण. * इति न्यायाद् वाऽन्यस्य न भवति ॥ २.१.११२. ॥
विभक्त्यन्तेनाऽयनेत्यनेन समासे प्रामोति, सत्यम्-- अपद प्रत्युत्तर-45 wournawwwmummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwmorn
पदमपि गृह्यते, “ते लुग् वा " [ ३. २. १०८.] इत्युत्तरलुगस्यादेत्यपदे । २।१।११३ ॥
शब्दलोपादिति, यथा “वेदूतोऽनन्यय०" [२. ४. ९८.1
इत्यत्र ॥ २. १. ११३. ॥ 10 त० प्र०-अपदेऽपदादावकारे एकारे च परेऽकारस्य |
लुग् भवति । सः, तौ, ते; युष्मभ्यम् , अस्मभ्यम्, पचन्ति, डित्यन्त्य स्वरादेः।२।१।११४॥ पठन्ति, विवक्षन् , पचे, यजे । अस्येति किम् ? अदन्ति, त० प्र०-स्वराणां सन्निविष्टानां योऽन्त्यः स्वरस्तदादे:50
अदेतीति किम् ? श्रमणे, संयते । अपद इति किम् ?|शब्दरूपस्य डिति परे लुग भवति । मुनौ, साधी, पितुः, दण्डानम् , तवैषा ॥२. १. ११३. ॥
मातुः, पिता, माता; एषु व्यपदेशिवनावादन्त्यस्वरादित्वम् ।
महत्याः कर:- महाकरः, महापासः, उपसरजः, मन्दुरजः' 15 श० न्या०-लुग०। [अदेति ] अच्च एचेति समा
त्रिंशता क्रीतम्-त्रिंशकम् , आसन्नाश्चत्वारो येषामासन्नचताः, हारद्वन्द्वात् सप्तमी, 'अपदे' इति 'अस्य' विशेष गम् , अपदान्ते वर्तमानस्याकारस्य लग भवतीत्यत आह-अपदे अदूरचताः । खितीति किम् । दृषदी, दृषदः ॥ ११४ ॥ 55
wwwmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwww इत्यादि। अपदादौ इत्यादिशब्दस्यावयववाचित्वादपदावयव- श० न्या०--डित्य । सति यस्मिन् यस्मात् पूर्वमस्ति स्याकारस्य सप्तम्या निर्दिष्टे पूर्वस्य- प्रथमस्याव्यवहितस्येत्यर्थः। परं नास्ति सोऽन्तस्तत्र भवोऽन्त्यः, अन्त्यस्वर आदिर्यस्य शब्द20स इति- तद् सि “ आ द्वेरः” [ २. १. ४१. ] [ इत्यत्वे] रूपस्येति च बहुव्रीहिः, तत्र यदि स्वरस्यान्त्यत्वं स्वरव्यञ्जन
"लुगस्यादेत्यपदे" (२.१. ११३.] इत्यपवादत्वाद्वात्) समुदायायेक्ष, न तदादिरन्यः सम्भवतीत्यादिग्रहणमनर्थकं स्यात् , समानदीर्घत्वं बाधित्वाऽकारलोपः, “तः सौ सः ” [२. १. अतस्तुल्यजातीयापेक्षमेवान्त्यत्वं विज्ञायत इत्याह- स्वराणा-60 ४२.] इति तकारस्य सकारः । एवम्- औकारे जसि चात्वादौ-मिति । तत्रापि न सन्निवेशानपेक्षमन्त्यत्वमित्याह- सन्नि
तो, इत्यादि- ताविति लोपाभावेऽपि सिध्यति, परमेकवचन-बहु-विष्टानामिति । एवं विशिष्टेनान्त्येन वरेग विशिष्टं समासार्थ 25वचने उदाहरता मध्यवर्ति प्रसङ्गलिखितमुदाहरणम् । “ अभ्यं समुपादाय लोपमाह- योऽन्त्यस्वरस्तदादेः शब्दरूप
भ्यसः " [२. १. १८. ] इति [ अभ्यमि ] कृते-युष्म-स्येति । [डिति परे लुम् भवतीति-] डकार इत्भ्यमित्यादि । पचन्ति, पठन्तीति- पचेः पठेश्चान्तिप्रयये अप्रयोगी यस्य तस्मिन् परे लुग् भवतीति । मुनौ, साधौ,65 “ कर्तर्यनद्भयः०" [३. ४. ७१.] इति शन् । वक्तुमिच्छतीति इति- [ २ ] “न्डिौं ” [ १. ४. २५.] इति डौ अनेना“ तुमर्हाद्" [ ३. ४. २१.] इति सनि द्विवचनेऽनादि- त्यस्वरादेर्लक् । पितुः, मातुः, “ ऋतो डुर् ” [ १. ४. व्यञ्जनलोपे “ सन्यस्य" [४. १. ५९.] इतीत्वे चस्य कत्वे ३७.] इति [ इसेडसो वा ] डर् ऋकारस्य लोपः । पिता, षत्वे च विवक्षतीति “शत्रानशौ." [५. २. २०.] इति माता, “दुशनस्-पुरुदंश." [१. ४. ८४.] इति शतृप्रत्यये शवि सन्-शवोरकारलोपे सिलोपे “ऋदुदितः" [1. से देशः, अत्र सर्वत्र “इव देरस्वे."[१. २.२१.] इति70 ४. ७०.] इति नागमे संयोगान्तलोपे- विवक्षन् । एवं प्राप्ते परत्वाड्डित्त्वस्यानवकाशत्वाच लुगेव । अथा[त्रान्त्यस्वर एव पचेर्यजेश्च वर्तमानाया एप्रत्यये “ कर्तरि." [३. ४. ७१.] न तु तदादिः कश्चिदस्तीत्याह-एष्वित्यादि । महाकर इत्यादिइति शवि अकारलोपे-पचे, यजे । “ अदक् भक्षणे" अतो-महत्याः कर इत्यादिषष्ठीसमासे “महतः कर-घास."{३. ऽन्तौ-अदन्ति । "आसिक् उपवेशने" अत एप्रत्यये-/२. ६८.] इत्यधिकारे “ स्त्रियाम् ” [ ३. २. ६९. ]इतीआसे । श्रमणे, संयते इति-- सप्तम्येकवचने छिः । दण्ड- | कारस्य डादेशेऽद्रूपस्य लुक् । उपसरे जातो मन्दुरायां जात इति75