Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 71

[पा० १. सू० ९४.]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने द्वितीयाध्यायः ।
...
भवति, वाक्ये हि एकार्थीभावाभावादवयवार्थसम्बोधन गम्यते.
ना-पश्च समासे तु तद्विपर्ययात् समुदायार्थसम्बोधनमिति वाक्य-समास- न्मतोमर्मो वः ।२।१।९४॥ योभिन्नार्थत्वात् सामाभावात् समासाभावः स्यात् , तथा| चोक्तम्-' विग्रहवाक्यार्थाभिधाने यः समर्थः स समर्थो वेदि- त० प्र०-मश्चावर्णश्च मावौँ, तो प्रत्येकमन्तोपान्तौ40 5तव्यः' इत्याह-अत्र त्वित्यादि । अत्रामव्य इति सामान्या- यस्य तस्मात्-मकारान्तान्मकारोपान्ताधावान्तादवर्णोपान्ताभिधानेऽपि औ-जसोनेकारस्य पदान्तत्वाभावाद् द्रव्यस्यैव च, पञ्चमरहितवर्गान्ताच्च नाम्नः परस्य मतोर्मकारस्य वकार सम्बोधनाइत्यात संख्यायाचासत्त्वरूपत्वात परिशिष्टः सिरेव भादशो भवति । मकरान्तात्- किंवान्, इर्दवान्, शंवान्सभ्यते, संख्येयेऽपि वर्तमानायाः संख्याया आमन्त्रमादर्शनाद, मकारापान्तात्-शमीवान ,लक्ष्मीवान, दाडिमीवान् ; अवर्णा;
दर्शने त आमन्त्र्ये इत्येकवचनस्य विवक्षितत्वात विचन- न्तत्-िवृक्षवान् , प्लक्षवान्, खट्वावान्, मालावान् ; अवों-45 10बहुवचनयोर्न लोपाभावः ] ॥छ । २. १. ९२. ॥
पान्तात्- अहान् , सुगवान् , पयस्वान् , दृषद्वान् , वार्वान् , mmmmmmmmm umr |भास्वान् ; अपञ्चमवर्गात्-मरुत्वान् , विद्युत्वान् , उदश्वित्वान्, न्या० स०-नामन्त्र्य ।' आमलय' इत्यकवचनात् पञ्च, तडित्वान, समिद्वान । मा-ऽवर्णान्तोपास्ता-उपञ्चमवादिति . सप्त' इत्यादीनां नलोपनिषेधो न भवतीति चन्द्रगोमीयमतम् किमी अग्निमान.वायमान, पितमान, नमान् । नमतोरपत्य भन्ये लेतेषामामन्त्रणमपि नेच्छन्ति, अमुमेवार्थ न्यासकारः नार्मत इत्यत्र तु वृद्ध बहिरङ्गालक्षणत्वास भवति ॥ ९४ ॥ 50
स्पष्टयति- अनामन्त्र्य इति सामान्याभिधानेऽपि औ-जसोनकारस्य 15पदान्तत्वाभावाद् द्रव्यस्यैव सम्बोधनार्हत्वात् संख्यायाश्चाऽसत्त्वरूप
श० न्या०-माव० । अन्तोपान्तशब्दौ यथासंख्यस्वात् परिशिष्टः सिरेव लभ्यते, संख्येयेऽपि वर्तमानायाः संख्याया
| निवृत्त्यर्थ माऽवर्गाभ्यां प्रत्येकमभिसम्बयेते इत्याह-तौ प्रत्येक
मित्यादि-यदि चान्तोपान्ताभ्यां मावर्णयोयथासंख्यमभिआमन्त्रणादर्शनाद , दर्शने तु 'आमन्व्ये ' इत्येकत्वस्य विवक्षित्वाद्
सम्बन्धः स्यात् तदा मन्तत्वाभावादूादीनां प्राप्तेरयोगात् द्विवचन-यहुवचनयोनं लोपाभावः ‘आमन्त्र्ये' इत्येकवचनाद्
प्रतिषेधोऽनर्थकः स्यात्, अथ "नाम्नि" [२.१. ९५.]55 यत्रक एवामन्यस्तत्रैवानेन लोपनिषधो यत्र बहवस्तत्र न, यथा|
इति प्राप्तिादीनां वार्यत इति चेत् ? न-“ नाम्न्यूा20. हे पञ्च पुरुषाः' इत्यादौ। ननु हे राजनित्यादौ सिलुकः स्थानिव
|दिभ्यः" इत्येकयोगाकरणात्, [असंज्ञायामूर्मिमान् ] इत्यादिद्भावेन “ अधातुविभक्ति." [१. १. २७.] इत्यनेन नामत्वा--
लक्ष्यदर्शनात् , व्याख्यानतो वा “ भोगवद्गौरिमतो म्नि" भावे पूर्वेण प्राप्तिरेव न, किं प्रतिषेधेन ? इत्याह-एतदेवेति । न च ।
[३. २. ६५. ] इति लिङ्गाद् वा प्रत्येकमभिसम्बन्धी निर्गीयत वाच्य सिलुकः स्थानिवत्त्वेन " नाम सिद्" [१. १. २१.]:,
इति । मतोरित्यवयवयोगे षष्ठी, मतोरवयवस्य मकारस्थेत्यर्थः,60 इति पदवं प्राप्नोति, तस्मिश्च सति नलुक् भविष्यतीति, यतः
"मग्रहगमन्तरेण च स्थानषष्ट्या “षष्ठ्याऽन्त्यस्य " [ ७. ४. 25" स्थानीवाऽवर्णविधौ" [७. ४. १०९.], अत्र तु व्यअनलक्षणो
१०६.] इति तकारस्य “प्रत्ययस्य" [७. ४. १०८.] वर्णविधिरिति स्थानित्वं न प्रवर्तत इति ।। २. १. १२॥
इति सर्वस्य वा वत्वं स्यादिति । अत्राधिकारायातं षष्ठयन्तक्लीवे वा । २।१।९३ ।। मपि 'नाम्नः' इत्यर्थवशात् पञ्चमीविपरिगतं, मतुप्रत्ययसामत० प्र०-आमभ्यविषयस्य नाम्नः कीवे- नपुंसकलिङ्गे
र्थ्यलब्धं वा मावर्गान्तेत्यादिना विशिष्यत इत्याह-मकारा-65 वर्तमानस्य नस्य लुग वा भवति। हे चर्म!, है चर्मन !, न्तादित्यादि । “ पदस्य" [२. १. ८९.1 इति नानुवर्तते. 30हे दाम!, हे दामन् ! ॥ ९३ ॥
अत्र यदि "पदस्य" इत्यनुवर्तेत [तदा] तस्य विशेष्यत्वाद्
...www.mमावर्गान्तोपान्तापञ्चमवर्गात् परो यो मतुस्तदन्तस्य तस्य [पदस्य] श० न्या०--तीवे० । 'आमन्त्र्ये' इति ‘क्ली' मो वो भवतीति विज्ञायेत. तत्र ‘किंवान् , किंवद्रपाम' इति च नाम्नो व्यधिकरणे विशेषणे, तचावयवषष्ठयन्तं नकार- इत्यादावेव पदस्य मत्वन्तत्वाद् वत्वं स्यात्, ‘किंवन्तौ,70 स्येत्याह-आमन्त्र्यविषयस्येत्यादि । “ नाम्नो नः०" [२. किंवन्तः' इत्यादौ तु न स्यात् पदस्थामवन्तत्वात् , 'शमीवान्' १. ९१.1 इति प्राप्तस्य “नामन्ये" [२. १. ९२. इति प्रक्रतिमकारस्य च प्राप्नोति, यदि च “पदस्य” इति इति प्रतिषिद्धस्य नलोपस्य पक्षे प्रतिप्रसवार्थो योगः । चरेमेनि-विशेषण विज्ञायेत [तदा] पदस्य यो मतुर्मावर्णान्तोपान्ताहे चर्म! ॥छ । २. १. ९३. ॥
पञ्चमवर्गपरस्तत्र व्यवच्छेद्याभावाद् विशेषणानर्थक्यं, नहि कश्चिन्न्या०स०-क्कीबे । [नेह व्याख्या दृश्यते] ॥२.१.९३॥ मतुः पदस्य न भवति, न चानोत्तरत्र व्यापारोऽस्तीति वृत्तौ75
पचर