Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 464

न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः । [द्वितीयोल्लासे न्यायौ २३-२५]
इति सूत्रादेवास्य न्यायस्य सिद्धिरुत्तरीत्येति स्वीकरणीयम् , तत- । त्वस्य प्राप्तिरिति तद्वारणाय न्यागमादिवर्जनं सार्थकम् । न च श्वोदयतीति वृत्त्युदाहृतं रूपं प्रकृतसूत्रे णिवजनं च किमर्थमिति ! न्याद्यागमात् पूर्वं द्वित्वे पूर्वस्य न्यागमादिरहितस्य सत्त्वात् 40 विवेचनीयम् ॥ २३ ॥
कृतेऽपि न्यागमादिवर्जने आत्वस्य दुर्वारत्वमिति वाच्यम् , यदि आत्वं न स्यात् तदा न्यागमादौ कृते 'अन्यादेः' इति निषेधः
स्यादिति सम्भावनायाः सत्वेन *उपसंजनिष्यमाणनिमित्तोऽप्य5 न बाधकः*॥ २४॥ । वाद उपसंजातनिमित्तमप्युत्सर्ग वाधते* इति न्यायेन पूर्वमा
सि०--द्वित्वे कृते सति यः समुदायः सम्पद्यते तत्र यः । त्वाप्रवृत्तेः । न्यादिवर्जनाभावे तु बाधकसम्भावनाया अप्य- 45 पूर्वोऽवयवस्तस्य सम्बन्धिनो ये विकारास्तेष कर्तव्येषु यः । भावेनात्वं दुर स्यादिति न्यादिवर्जनस्य सार्थक्यम् ; न च परत्वादिहेतुना बाधकत्वेनोत्सर्गशास्त्रतो बलवान् स बाधको तथाप्यपवादत्वाभ्यागमादौ कृते द्वित्वे पूर्वस्याकारान्तत्वाभावे.
न भवति, उत्सर्गशास्त्रमेव तत्र पूर्व प्रवर्तत इति न्यायार्थः । नात्वाप्राया न्यागमादिवर्जनं व्यर्थमेवेति वाच्यम् , यावत्पर्यन्तं 10 एवं च "स्पर्धे"[७.४.११८.1 इति परबलवत्वबोधक- व्यर्थं तावज्ज्ञापक्रमिति न्यायाद् वैयधिकरण्यान्वयस्यापि
परिभाषायाः *बलवन्नित्यमनित्यात इत्यादिन्यायानां चापवा- ज्ञापनात् । अयमाशयः-न्यादिवर्जनेनात्र [आत्यविधायकसूत्रे ] 50 दभूतोऽयं न्यायः । ज्ञापकं चास्य "आ-गुणावन्यादेः" [४. | द्वित्वे पूर्वस्य सम्बन्धिनोऽकारस्यात्वमित्यर्थरूपस्य वैयधिकरण्या१. ४८.] इति सूत्रे न्यादिवर्जनम् , तद्धि 'वनीवच्यते । न्वयस्थापि ज्ञापनमिति । तथा च न्यागमादौ कृतेऽकारान्त
नरीनर्ति' इत्यादावात्वाभावार्थ क्रियते, आवाभावश्चान्यथापि त्वाभावप्रयुक्तो दोषो न स्यात् , यत्र द्वित्वपूर्वसम्बन्ध्यकारः स्यात् 15 सेत्स्यत्येव, न्यागमादीनामात्याऽपवादत्वात् । ततश्च बाध- । तत्रैवात्वप्राप्तः । न्यागमादिवर्जने च तद्विषये नात्वप्रवृत्तिरिति ।
कानामेषां पूर्व प्रवृत्त्यर्थ क्रियमाण न्यादिवर्जनं तेषामबाधक- “गुणो यङ्लुकोः" [पा. सू. ७. ४. ८२.] “दीर्घाऽकितः"85 त्वबोधनविधया न्यायमिमं ज्ञापयति । ज्ञापिते चास्मिन् न्याये | [ पा० सू० ५. ४. ८३.] इति सूत्रयोर्महाभाष्येऽप्ययं न्याय
औत्सर्गिकप्रवृत्याऽऽत्वे गुणे च कृते पश्चाच्यादिप्रवृत्त्येष्टं रूपं । एवमेव ज्ञापितः, तत्रापि चोक्तरीत्या वैयधिकरण्यान्वयमाश्रित्यान सिद्धयेदिति न्यादिवर्जममिह सार्थकम् । फलं चास्य ची- | किग्रहणस्य [स्वमतेऽन्यादेरित्येतत्स्थानीयस्य ] सार्थक्य20 करत्' इत्यादौ सन्वद्भावात् पूर्व "लघोर्दीर्घः"४.१. | मुक्तमिति ॥ २४ ॥ ६३.] इति दी? न प्रवर्तते, स हि परो नित्यश्च तथापि ।
| *कृतेऽन्यस्मिन् धातु-प्रत्ययकार्ये पश्चाद्'60 द्वित्वे पूर्वस्य विकार इति बाधकोऽपि न बाधको भवति, । सति चास्य बाधकत्वे पूर्वमेव दीर्धे चाचाकरदिति रूपं ।
च*॥ २५॥ स्यात् ॥ २४॥
सि०-"अड धातोरादिद्यस्तन्यां चामाङा" [..
....... | २९.] "स्वरादेस्तास्तु" [४. ४. ३१.] इति सूत्रयोर्विष25 द्वित्वे सति पूर्वस्य विकारेषु बाधको न यसप्तम्या व्याख्यानात् तासु विभक्तिप्वकृतास्वपि तद्विषयबाधकः* ॥ २४ ॥
तायामेव तयोरड-वृद्ध्योः प्राप्तिरिति पूर्वोपस्थितनिमित्तकस्वे- 65 तम्-"आ-गुणाचन्यादेः" [४. १.४८.1 इति सूत्रे | नान्तरङ्गत्वं तयोनित्यत्वं च पश्चादपि प्रसङ्गादिति सर्वथा न्यादिवर्जनस्य प्रकृतन्या यज्ञापकत्वमुक्तं वृत्तौ, तत्र न्यागमा- । तयोर्बलवत्वेऽपि न पूर्व प्रवृत्तिरित्यनेन न्यायेनोच्यते । अन्यदीनामात्वापवादत्वेन पूर्व प्रवृत्तादिवर्जनस्य वैयर्थ्य मिति ज्ञाप- स्मिन्-वृद्धिभिन्नेऽभिन्ने च धातु-प्रत्ययकार्ये-प्रत्ययनिमित्तके 30 कताबीजमुक्तम् । न्यागमादीनामात्वापवादवं चानवकाशत्वेन, धातुसम्बन्धिनि धातुस्थानिके च कार्ये, कृते सति पश्चाद तदप्राप्तियोग्येऽचारितार्थ्य ह्यनवकाशत्वम् , अस्ति चात्वाप्राप्ति- वृद्धिः, सा च यद्यपि सामान्यत एव निर्दिष्टा तथापि ज्ञापक-70 योग्ये न्यागमादीनामचारितार्यम्, यत्र यत्र हि न्यागमादीनां । साजात्यादटि तराध्यत्वविशेषणेनाटा सह बाध्यबाधकभावस्य प्राप्तिस्तत्र सर्वत्रात्वस्य प्राप्तेः सत्त्वात् , तथा चानवकाशत्वेनात्वं ! तस्मिन्नेव सत्वाञ्च “स्वरादेस्तास्तु" [४. ४. ३१.] इति
बाधित्वा न्यागमादौ कृते आत्वस्याप्राप्तेः, आकारो हि स्वासन्न- | विहितैव वृद्धिरिह ग्राह्या सा, तया वृद्ध्या परत्वादनवकाश35मकारमेव स्थानिनमाक्षिपति, न्यागमे कृते द्वित्वे पूर्वस्याका- स्वाच्च बाध्योऽद च "अड् धातोरादिः." [४.३.२१.]
रान्तत्वाभावात् म्यागमादौ च कृतेऽपि तस्याकारान्तत्वाभावः । इति सूत्रविहितः प्रवर्तत इति न्यायार्थः । “सामान्यतो 75 स्पष्ट एव । तथा च प्राप्त्यभावादेवात्वाभावे सिद्धे न्यादिवर्जन- । वृद्धिमात्रस्य पश्चात् प्रवृत्तौ स्वीकृतायां तु 'अचीकरत्' इत्यादि वैयथ्य स्पष्टमेव । प्रकृतन्याये ज्ञापिते तु न्यागमादेः पूर्वमेवा- | न सियेत्, तत्र हि णौ पूर्व "नामिनोऽकलि-हले"[४.