Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

SR No.: 008410
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 580
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 235

[पा० ३. सू० ९४.]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने द्वितीयाध्यायः ।।
-
-
-
--
--
-
नैव प्राप्तिरित्याह- स्वरादिति। निर्णीतिनिर्णयन वा-[ ३. १. ४२. ] इत्यत्र द्वयोः समर्थयोः समास इत्यपेक्ष्याते निर्णयः “युवर्ण" [५.३. २८.1 इत्यल । प्रष्णा- तदावयवस्य (तदाऽवशब्दस्य) नद्धशब्देन पश्चात् प्रशब्द-40 तीति- “पुषश पुष्टो" अत्र पदमध्यव्यवस्थितत्वात् पद इति स्यावनशब्देन, यदा तु सामर्थ्यमात्रमेव केवलं तस्य प्रतिषेधाभावाद् “रवर्गाद्" [२.३. ६३.] इति णत्वम् । निमित्तं, न तु द्वित्वसंख्येति पक्षस्तदा प्राऽवयोरेककालमेव 5सर्पिष्कणेति- कुत्सितादौ कप् ॥ छ ॥ २. ३. ९२. ॥ नद्धशब्देन समासः, अत्र प्रत्ययलोपलक्षणेनावशब्दस्य स्याय
न्तला पदत्यानिमित्तनिमित्तिनोळवधायकत्वादनेन प्रतिषेधाद् न्या० स०-षात् पदे। सर्मिपानमिति-नन्धत्र कारा-तला पदत्याक्षिा श्रितं मा भूण्णत्वं, सर्पिस्थरेफाश्रितं कथं नहि ? उच्यते- यत्रो-" अदुरुपसगान्तरः" [२. ३. ५७.] इति णत्वं न45 स्पद्यमानस्य णत्वस्य निमित्तद्वयं भवति तत्र प्रत्यासत्याऽनन्तरमेव | मपात
भवति । एवमिति- [चतरजयोगेन] चत्वार्यानि गृह्यते इति । सर्पिष्केणेति-सर्पिः कायतीति सर्पिस अम् काधातुः यस्य तेन योगः, यदिवाऽजयोगोऽङ्गयोगः, चतुर्गामजयोगश्चतु10 अग्रे इति स्थिते क इत्यस्याविभक्त्यन्तत्वात् पदत्वाभाव इति'
रङ्गयोगस्तेन, पूर्ववत् “ कवगैकस्वरवति" [२. ३. ७६. ] नानेन णत्वप्रतिषेधः । ननूत्तरपदमपि पदमुच्यो यथा “ वेदूतो
इति णत्वं प्राप्तम् , एवं- भर्तृबाहुयुग्मेनेत्यादावपि । अन्ये ऽनव्यय." [२. ४. ९८.1 इत्यत्र पदे इत्युक्तऽपि उत्तरपदे! त्विति-ते ह्युत्तरपदत्वे चापदादिविधौ प्रत्ययलोपलक्षणस्य60 इति वृत्तिवना व्याख्यानात् , तददिहापि पदे इत्युक्तऽपि उत्तरपदमपि जात
प्रतिषेधं मन्यमानाः पदत्वाभावा निषेधाप्रवृत्ती नित्यं णत्वमिति लप्स्यते, तत् कथं सर्पिकगेत्यत्र च्यावृत्तिः सत्यम्- *नानिष्टार्था मन्यन्ते । प्राणद्धमिति “अदुरुपसर्गान्तरः." [२.३. ५७.1 15शालप्रवृत्तिः * इति न्यायादेवंविधं व्याख्यानं ने सर्वत्रापि युक्त, इति णत्वम् । प्रण्यास्यतीति- " नेङ्मोदा." [ २. ३.
किं त्वभिप्रेतसिद्धयर्थ क्वचिदेवः यदा कुत्सितायथें कप तदा ७९. ] इति णत्वम् । आद्रेगोमयेणेति- “गोः पुरीषे" निर्विवादमेव ।। २. ३. ९२. ॥
६. २. ५०.] इति गोशब्दान्मयट् , तत आर्दै च तद् पदेऽन्तरेऽनायतद्धिते । २।३ । ९३ ॥
गोमयं चेति विशेषणसमासः। परमापूपमयेणति- " प्रकृते
मयट" [ ७. ३. १.] इति मयट् । यूषयावकेणेतित० प्र०---आइन्स तद्धितान्तं च वर्जयित्वाऽन्यस्मिन् पदे
स्वार्थिकः कः ॥छ । २. ३. ९३. ॥ 20निमित्त-निमित्तिनोरन्तरे व्यवधायके नकारस्य णो न भवति । प्रावनद्वम्, पर्यवनीतम् , माषकम्भवापेन, ग्रीहिकम्भवापेन, न्या०स०-पदेऽन्तरे। चतुरङ्गायोगेन- अत्र “कवगैक." [एवम्- चतुरङ्गायोगेन, भर्तृवाहयुग्मेन, रोषभीममखेन । [२. ३. ७६.] इति प्राप्त निषिध्यते । माषकुम्भस्य वापः,60 अत्र यदा मापकुम्भस्य वाप इति, माषाः कुम्भो वाऽस्येति माषस्य कुम्भवापः' इत्यस्मिंश्च वाक्ये “ वृत्त्यन्तोऽस"[१.
वा समासस्तदा “वोत्तरपदान्तनस्यादे." [२. ३.७५.] १. २५.] इति पदसंज्ञानिषेधेऽपि भूतपूर्वैकपदत्वमाश्रीयते । 25हति विकल्पे प्राप्त प्रतिषेधः, यदा तु माषस्य कुम्भवाप।क
कवर्गकस्वरवति इति- कवर्गाशेन विशेषविहितत्वात् , न तु इति तदा “कवर्गकस्वरवति"[२.३. ७६.] इति नित्ये!" वापर
नि "वोत्तर०" [२. ३. ७५.] इति विकल्पः । यूषयावकेणेतिप्राप्ते; एवं शेषेष्वपि यथासंभवं वाच्यम् । अन्ये तु माषाणां यवानां विकारः “ विकारे" [६. २. ३०.] अण वृद्धिः.A5 कुम्भवाप इति व्यवधायकस्योत्तरपदावयवत्वे प्रतिषेधं नेच्छन्ति. याब एवं “यावादिभ्यः कः" [७. ३. १५.] यूपेण
तन्मते-माषकुम्भवापेणेत्यादी नित्यमेव णत्वम् । अपरे त मांसमुद्गादिरसेन, मिश्रः, यावकः- अलक्तकः- यूषयावकस्तेन 30माषकुम्भस्य वाप इति व्यवधायकस्य पूर्वपदावयवत्वे प्रतिषेधं ॥ २. ३. ९३.॥
नेच्छन्ति, तन्मते- माषकुम्भवापेण, माषकुम्भवापेनेत्यादी हनो घि। २।३।९४॥ विकल्प एव भवति । अनाडीति किम् ? प्राण द्वम्, पर्याणद्वम् ।
त० प्र०-इन्ते कारस्य घकारे निमित्त-निमित्तिनोरन्तरेला प्रण्यास्यति, प्रपयापचति । अतद्धित इति किम् ? आगोम
सति णो न भवति । वृत्रने, वृत्रना, वृनः; ब्रह्मनः; शत्रुधः। येण, शुकगोमयेण, परमापूपमयेण, यूषयावकेण ॥ १३॥ |
... संज्ञायां "पूर्वपदस्थानाम्न्यगः" [२. ३. ६४.] इति, 36 श० न्या०--पदे० । प्रावनद्धमिति- प्रावनह्यते स्म, असंज्ञायां तु "कवर्गकस्वरवति" [२. ३. ७६.] इति; पर्यवनीयते स्म- पर्यवनीतम्, “एकस्वरादनुस्वारेतः" प्रश्नन्ति, प्राध्नन् , प्राधानि, प्रघानिष्यते इत्यादिषु तु "हनः"
४. ४. ५६ ] इतीडभावः, “नहाऽऽहोधे-ती [ २.१. २.३. ८२.1 इति प्राप्ते प्रतिषेधः। हन इति किम् ?75 ८५.1 इति डत्वापवादो धत्वम् , ततो यदा “ गति-कन्य." अर्पण, परिघेण । घीति किम् ? वृत्रहणौ, प्रहणनम् ॥९॥
....
.......
...
.
mmmmmmmmmmmmmine समरप न्ना