Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 425

लिङ्गानुशासने खतनिलिङ्गप्रकरणम् ।
८३
40
M
"त्रयी त्रिवेद्यां त्रितयं पुरन्ध्यां सुमतावपि ।
“जीवोऽस्त्री जीविते” इति च गौडः । वर्णानां चतुष्टयी, चतुष्टयम् । गुणिनि तु गुणवृत्तित्यादाश्रय- केदारे वलजा-केदारे वाच्ये वलजशब्दः खतस्त्रिलिङ्गः। लिङ्गतैव । द्वये पदार्थाः, द्वयी गतिः, द्वयं वस्तु । त्रये लोकाः, वलजः, वलजा, वलजम्-केदारः । पुंस्यरुणः । क्लीबेऽमरः । जम्यो गुप्तयः, प्रयाणि जगन्ति । चतुष्टये कषायाः, चतुष्टया स्त्रियां माघः5 शब्दानां प्रवृत्तिः, चतुष्टयं ध्यानम् । [उपजातिः] ॥६॥
“वलजां पुपूषता"। इति स्त्री-नपुंसकलिङ्गाः समाप्ताः॥
अत्र टीका-दलजा-क्षेत्रम् । तास्थ्यात् तु धान्यम् । अन्यत्र areasevastrastag
तु.सुन्दराकृतौ गुणवृत्तित्वादाश्रयलिङ्गः । द्वारे तु तन्नामत्वान्न. ७ अथ स्वतस्त्रिलिङ्गाः ।।
सकलिङ्गः । पवने खलः-पूयतेऽत्र धान्यमिति व्याख्यानात
| पवनं धान्यपवनस्थानम् , तस्मिन् वाच्ये खलशब्दः स्वतस्त्रिलिङ्गः। स्वतस्त्रिलिङ्गः सरकोऽनुतर्षे शललः शले। खलः, खली, खलम्-धान्यपवनस्थानम् । पुं-क्लीबे नन्दिधातु:45
करकोऽब्दोपले कोशः शिम्बा खड्गपिधानयोः ॥१॥ | पारायणम् । स्त्रियां तु गौडः10 स्वतस्त्रिलिङ्गः सरकोऽनुतर्षे-स्वतो न तु वाच्यवशात . अनुतर्षे मद्यपाने वाच्ये सरकशब्दस्त्रिलिङ्गः-पुं-स्त्री-नपुं
___ "खलाधाने खली स्त्रियाम्"। सकलिङ्गः सरकः, सरका, सरकम्-अनुतर्षः । पुं-क्कीबे दुर्गः ।
बहुलं वृत्तनक्षत्रपुराद्याभरणाभिधाः-वृत्त मात्रादि
च्छन्दः । वृत्तादीनामभिधा नामानि बहुलं लक्ष्यानुसारेण स्त्रियामुणादिः । अन्यत्र तु मद्ये मद्यभाजने च पुं-नपुंसकः उक्तः।
खतस्त्रिलिङ्गाः । वृत्ताभिधाः-श्लोकः, पुटः, पणवः, पीडा, 50 खत्तस्त्रिलिङ्ग इत्यधिकारः । शललः शले-शललशब्दः | इत्यादि पुंसि । प्रमाणी, समानी, कलिका, आर्या, गाथेत्यादि 15 शले श्वाविद्रोमणि वाच्ये खतस्त्रिलिगः । शलला, शलली, स्त्रियाम् । उक्तमेकाक्षर छन्दः, अत्युक्तं यक्षरं वर्क पथ्यावर्क शललम्-शलम् । यन्माला
वितानमित्यादि नपुंसके । दण्डकः, दण्डकम्-पुं-कीबयोः । "श्वाविच्छलाका शलली शललं तु नृषण्डयोः" । वसन्ततिलकस्य तु स्त्री-नपुंसकत्वम् । नक्षत्राभिधा:-पुष्यः, अन्यत्र तु श्वाविधिदेहिनामत्वात् पुंस्त्वम् । करकोऽब्दो-तिभ्यः, सिध्यः, पुनर्वसुः, इत्यादि पुंसि । अश्वयुक्, अश्विनी, 55 पले-मेघपाषाणे वाच्ये करकशब्दः खतस्त्रिलियः । करकः, भरणी, रोहिणी, आर्द्रा, पूर्वफल्गुन्यः, उत्तरफल्गुन्यः, चित्रा, 20 करका, करकम्-अब्दोपलः; अरुणस्य । अन्यत्र तु कमण्डली विशाखा, राधा, अनुराधा, ज्येष्ठा, पूर्वाषाढा, उत्तराषाढा, करके च पुं-नपुंसक उक्तः । कोशः शिम्बाखनपिधा- | धनिष्ठा, श्रविष्ठा, पूर्वभद्रपदा, उत्तरभद्रपदा, प्रोष्ठपदा, रेवती। नयोः-शिम्बा-बीजकोशः, खगपिधानं प्रत्याकारः । अनयो- | इन्विका, इल्वलाः, सौम्याः । यद् गौडः-- र्वाच्ययोः कोशशब्दः स्वतस्त्रिलिङ्गः । कोशः, कोशी, कोशम्- “सौम्यो बुधेऽन्यलिङ्गस्तु' सोमदैवतमजुनोः। 60 शिम्बा, खगपिधानं च । स्त्री-पुंसयोररुणः ।
इल्वलासु स्त्रियां भूनि वाच्यवन्नीचयोध्ययोः" । 5 "कोषोऽस्त्री कुडाले खङ्गपिधानेऽथौं घदिव्ययोः ।
शतभिषम्-यद् गौडःपेश्यां पाने जातिकोषे” इति गौडः ।
"शतभिषज् वारुणी"। कोश-कोषयोरैकार्थ्यम् । चषके पुंल्लिँङ्गो भाण्डागारशपथकुम-| इत्यादि स्त्रियाम् । ॐ नक्षत्रं मृगशिरः इत्यादि नपुंसके। लादौ तु पुं-नपुंसक उक्तः। [ भविपुला ] ॥१॥ गौडस्तु मृगशिराः स्त्रियामित्याह । तारहस्तश्रवणाश्लेषाणां 65
___ जीवः प्राणेषु केदारे वलजः पवने खलः। तु स्त्री-पुंस्त्वमुक्तम् । पुराभिधा:-द्रमः, द्राः, निगमः, 30 बहुलं वृत्तनक्षत्रपुराद्याभरणाभिधाः ॥२॥ | स्कन्धावारः, इत्यादि पुंसि । नगरविशेषोऽपि पुसि-त्रुघ्न ___ जीवः प्राणेषु-प्राणा असवस्तेषु वाच्येषु जीवशब्दः | इत्यादि । पूः लङ्का, अलका, अमरा, अमरावती, मथुरा, तक्षखतस्त्रिलिङ्गः-जीवः, जीवा, जीवम-प्राणाः । यदाह- शिला इत्यादि स्त्रियाम् । वस्खोकसारा च। यद् गौडः"जीवो वृक्षप्रभेदे स्थाजीवा प्राणिनि गीःपतौ।
"वखोकसारा शक्रस्य श्रीदस्य नलिनीपुरोः"। 10 जीवा जीवन्तिकाभूम्योमौशिञ्जितवृत्तिषु ॥
अधिष्ठानं पत्तनं स्थानीयं दुर्गमित्यादि नपुंसके । आदिशब्दो 35 बचायामपि जीवा स्याज्जीव जीवा च जीविते"। | ग्रामदेशोपलक्षणम् , तेन वरणा प्रामः, गोदी ग्रामः, श्रीकण्ठश्च