Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 402

प्रथमपरिशिष्टे स्वोपशवृत्तिसंचालित
wom
40
wamm
वर्षे संवत्सरे वाच्ये पुं-नपुंसकः । अब्दः, अब्दम्-वर्षम् । तपःयदरुण:
"कृच्छ्राचरण-माघौ” इत्यरुणः । "अब्दमपयोदम्।
शिशिर ऋतुनामत्वात पुंसि । अन्यत्र द्विखरसन्तत्वातू मेघे तु तन्नामत्वात् पुंस्त्वमेव। दरखासे-दरशब्दबासे क्लीवम् । यद् गौडःभये वाच्ये पुं-नपुंसकः । दः, दरम्-भयम् ।
"नते धर्मे तपः क्लीबं ना शिशिरर्तमाघयोः" । "दरोऽस्त्रियां भये" इत्यमरः ।
धर्मः, धर्मम्-उष्णम् । पुंसि रूढः । षण्ढे त्वमरलिङ्गशेषेश्वने त्रिलिङ्गो वक्ष्यते । ईषदर्थे त्वव्यय देश्यपदं च । यथा- "उष्णं धर्मम्" इति। "दरदलितहरिद्रापिञ्जराण्यङ्गकानि"।
खेदे ग्रीष्मे च मान्तत्वात् पुंस्त्वम् । वत्सा, वत्सम्-हूद् । कुकूलस्तुषपावके-तुषपावके तुषामौ वाच्ये कुकूलशब्दः | पुंस्यरुणः । क्लीबे गौडः10 पुं-नपुंसकः । कुकूला, कुकूलम्-तुषपावकः ।
"पुत्रादौ तर्णके वर्षे वत्सः क्लीवं तु वक्षसि"। "ना तु तुषानलः" इत्यमरः।
तर्णक-वत्सरयोस्तु देहिवर्षनामत्वात् पुंस्त्वम् । वटस्तुल्यषण्वेऽरुणः, लक्ष्यं च
तागोलभक्ष्येषु । वटशब्दस्तुल्यतायां गोलके भक्ष्ये च वाच्ये
पुं-नपुंसकः । वटः, वटम्-तुल्यता, गोलकः, भक्ष्यविशेषश्च; "केली कुकूलं बलात्"।
हर्षारुणयोः । भक्ष्ये स्वार्थिके के वटकः, वटकम् । न्यग्रोध-रजौ 50 अन्यत्र तु लान्तत्वानपुंसकत्वम् । कुकूलं शङ्कमान् गतः । 18 [ पथ्यावक्रम् ॥२॥
च त्रिलिङ्गो वक्ष्यते; न्यग्रोधफले तु फलनामत्वानपुंसकत्वमेव ।
वर्णः सितादिस्वराद्योः-वर्णशब्दः सितादौ खरादौ च वाच्ये परीवादपर्ययोर्जन्यतल्यौ
पुं-नपुंसकः । वर्णः, वर्णम्-सितकृष्णादिरूपम् , खराद्यक्षरं च तपोधर्मवत्सानि माघोष्णहृत्सु।
दुर्ग-हर्षयोः। विलेपनेऽपीत्येके । कुङ्कमे तु तन्नामत्वानपुंसकत्ववटस्तुल्यतागोलभक्ष्पेषु वर्णः सितादिस्वराद्यो रणे संपरायः ॥ ३॥
मन्यत्र तु णान्तत्वात् पुंसि यदु गौड:पीसापडल्या जयशस्टपरीवा की "श्रुतौ द्विजातौ शुक्लादो भेदरूपयशोगुणे । लीने वाच्ये तल्पशब्दश्च पर्यके पुं-नपुंसकः । जन्यः, जन्यम्- |
ना चित्रकम्बले वर्णो न स्त्रीविलेपनेऽक्षरे"। परीवादः ।
रणे सम्परायः-रणे युद्धे वाच्ये सम्परायशब्दः पुं-नपुं"जन्यः स्याजनवादेऽपि" इत्यमरः ।
सकः । सम्परायः, सम्परायम्-रणम् । पुंसि माला । रणपण्डे यथा
नामत्वात् षण्ढ इति देवनन्दी । अन्यत्र तु घअन्तत्वात् पुंस्त्व- 60 28 "जन्यं हट्टे परीवादे संयुगे जनके पुनः ।
मेव । सम्परायः-व्यापत्तिः, आयतिश्च । [भुजङ्गप्रयातम् ] ॥३॥ जन्यः स्याज्जननीये च जन्या मातृसखीमुदोः ॥
सैन्धवो लवणे भूतः प्रेते तमो विधुन्तुदे। जन्यो वरवधूज्ञातिप्रियभृत्यहितेऽपि च"।
स्वदायी कस्वरे कृच्छ्रे व्रते शुकोऽग्निमासयोः ॥४॥ तल्पः, तल्पम्-पर्यः । पुंसि भट्टिः--
सैन्धवो लवणे-लवणे वाच्ये सैन्धवशब्दः पुं-नपुंसकः ।
| सैन्धवः, सैन्धवम्-लवणम् । भूतः प्रेते-प्रेतेऽभिधेये भूत-85 "तास्तया तर्जिताः सर्वा मुसीमा यथागतम् ।
शब्दः पुं-नपुंसकः। भूतः, भूतम्-प्रेतः द्वावपि हर्ष-वामनयोः। 30 ययुः सुषुप्सवस्तल्पान् भीमैवचनकर्मभिः" ॥
गौडश्च"तल्पं शय्यादृदारेषु" इत्यमरः ।
"सैन्धवोऽस्त्री माणिमन्थे नाऽश्वसिन्धुभवे त्रिघु"। रणमण्डपेऽहे दारेषु च प्रतिपदपाठान्नपुंसकत्वमेव । तपो- | अन्यत्र तु भूतं पृथिव्यादि । भूतानि प्राणिनः । प्रतिपदधर्म-चत्सानि माघोष्णहृत्सु-तप:शब्दो माघमासे, धर्म- पाठानपुंसकत्वे अतीत-सत्य-युक्त-समानवाचिनस्तु गुणवृत्तित्वा-70
शब्द उष्णे शीतविरोधिनि, वत्सशब्दश्च हृदि वक्षसि वाच्ये | दाश्रयलिङ्गतैव । तमो विधन्तुदे-विधुन्तुदे वाच्ये तमः35 पुं-नपुंसकः । अयं तपाः, इदं तपः-माघः ।
शब्दः पुं-नपुंसकः । अयं तमाः, इदं तमः-राहुः "तपो माघः" इत्यमरः ।
"तमा राहौ" इत्यजयः।
b5