Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 401

“किष्कुर्हस्ते वितस्तौ च प्रकोष्ठे वा नपुंसकम्" । इयं बाहु:-भुजः । यदमरः
अन्यत्र तु यथाप्राप्तमेव । कंसोऽपुंसि - अपुंसि नरादन्यत्रार्थे कंसशब्दः पुं-नपुंसकः । कंसः, कंसम् - मानविशेषः, पानपात्रम्, कांस्यं च दुर्गारुणयोः । पुंसि तु कंसः पुरुषविशेषः ।
अयं याहु:, “द्वयोर्भुज- वाहू” ।
wwww
5 गवेधुकेति माला ।
अयं गवेधुः, इयं गवेधुः-तृणधान्यविशेषः । गवेधुर्ना कुशो बर्हिः - कुशशब्दः, पुं-नपुंसको बर्हिर्दर्भश्चेदाख्या 40 भवति । कुशः, कुशम्-दर्भः । रामसुते देहिनामत्वाद् योद्वीपान्तरयोस्तु प्रतिपदपाठात् पुंसि । यद् गौड:
"स्त्री गवेधुर्गवेधुका" इत्यमरः । अथैकारान्तः - अयं राः, इयं राः - द्रव्यम् । रायौ रायः, अरुणस्य । अथौदन्तः-अयं गौः, इयं गौः - गोशब्दश्च "स्वर्गेषुपशुवाग्वज्रदि क्षेत्र घृणिभूर्जले” ।
10
।
लक्ष्यं दृष्ट्वा स्त्रियां पुंसि गौरिति वचनात् स्वर्गे पुर्लिंङ्गः । दिशि भूमौ च स्त्रीलिङ्गः । शेषेष्वर्थेषु स्त्री-पुंसलिङ्ग इत्येके । स्वर्गादौ पुंसि वागादी स्त्रियां पशौ तूभयम् । यथेयं गौर्धेनुः । अयं गौः दान्तः । जलाक्ष्णोस्तु क्लीव इत्यन्ये । अपरे तु पशौ धेनु-वृषभभेदेन स्त्री-पुंसलिङ्गोऽन्यत्र स्त्रीलिङ्ग एवेत्याचक्षते “स्वर्ग रश्मौ च वज्रे च बलीवर्दे च गोः पुमान्" । “स्त्री सौरभेयीदिग्बाणदृग्वाग्भूष्वप्सु भूम्नि च” इति गौडः । व्याडिस्त्वविशेषेण स्त्री-पुंसलिङ्गोऽयमित्याह, तथैव चास्माभिरुपनिबद्धः । अथ व्यञ्जनान्तः -- अयं भाः, इयं भाः - कान्तिः । त्रियां गौड:
www
15
20
लिङ्गानुशासने पुं- नपुंसकलिङ्गप्रकरणम् ।
25
NARA 20
५ अथ पुं- नपुंसकलिङ्गाः । lensersensersă
पुंनपुंसकलिङ्गोऽब्जः शङ्खे पद्मोऽब्जसङ्ख्ययोः । कंसोsपुंसि कुशो बर्हिर्बालो हीबेरकेशयोः ॥ १ ॥ पुंनपुंसकलिङ्गः शते - अब्जशब्दः शते वाच्ये पुर्लिंङ्गो नपुंसकलिङ्गश्व | अब्जः, अब्जम् शङ्खः अन्यत्र तु 30 यथाप्राप्तम् । यद् गौड:
35
" प्रभावे किरणे भाः स्त्री" ।
अन्यस्तु
" प्रभायामपि भाः शब्दः सन्तः पुर्लिंङ्ग एव च" इत्याह । [वितानम् ] ॥ १२ ॥
इति स्त्रीपुंसलिङ्गाः समाप्ताः ॥
“अब्जो धन्वन्तरौ चन्द्रे शङ्खे स्त्रीक्लीबमम्बुजे” । पद्मोऽब्जसङ्ख्ययोः-अब्जे सङ्ख्याविशेषे च वाच्ये पद्मशब्दः पुं-नपुंसकः । पद्मः, पद्मम्, अब्ज - सङ्ख्याविशेषश्च । पद्मकादावपीत्यन्ये । यद् गौड:
"पद्म पद्मके व्यूहे निधिसङ्ख्यान्तरेऽम्बुजे । स्त्री पन्नगे फक्षिकायां लक्ष्म्यां नागान्तरे नरि” ॥
५९
"रज्वां कुशा कुशो यो न स्त्री दर्भे पुनर्द्वयोः । कुशे लोहविकारे स्यात् त्रिषु पापिष्ट मत्तयोः " ॥ अपरोऽर्थः-बर्हिः शब्दः पुं-नपुंसकः, कुशो दर्भश्चेद् वाच्यो 45 भवति । अयं बर्हिः, इयं बर्हिः - कुशः । पुंसि गौड:“बर्हिर्ना कुश - शुष्मणोः” ।
www
षण्ढेऽरुणः | बालो हीबेर - केशयोः- हीबेरे, केशे च
वाच्ये बालशब्दः पुं- नपुंसकः । बालः, बालम् - हीबेरम्, केशव । हीबेरे पुंसि शाश्वतः । षण्ढेऽमरः । केशे पुं- नपुंसको 60 दुर्गस्य । अन्यत्र तु यथाप्राप्तम् । बालः- करिवालधिः । प्रतिपदपाठात् पुंस्त्वम् । डिम्भमूढवाचिनस्तु गुणवृत्तित्वादाश्रयलिङ्गतैव । डिम्भेऽपि पुं- नपुंसकोऽसाविति दुर्ग-नन्दिनौ । बालः, बालम् - शिशुः । [ पथ्यावऋम् ] ॥ १ ॥
द्वापरः संशये छेदे पिप्पलो विरोऽतरौ । 65 अब्दो वर्षे दरखासे कुकूलस्तुषपावके ॥२॥ द्वापरः संशये संशये सन्देहे द्वापरशब्दः पुं-नपुंसकः । द्वापरः, द्वापरम्-संशयः । पुंस्यमरः ।
" षण्ठे तु द्वापरं संशये युगे" इति माला ।
www.
अन्यत्र तु यथाप्राप्तम् । द्वापरं युगविशेषः । प्रतिपदपाठान्न - 60 पुंसकत्वम् । छेदे पिप्पलः-छियतेऽनेनेति छेदो वस्त्रच्छेदनोपकरणम् । तस्मिन् वाच्ये पिप्पलशब्दः पुं-नपुंसकः । पिप्पलः, पिप्पलम्-वस्त्रच्छेदनोपकरणम् । पुंसि रूढः । षण्ढे गौड:“पिप्पलं सलिले वस्त्रच्छेदभेदे च ना तरौ । निरंशुले पक्षिभेदे कणायामपि पिप्पली" ।
www
स्वार्थिके के पिप्पलकम्-स्तनवृन्तम्, सीवनसूत्रं च विष्ठरोऽतरौ - तरोरन्यत्रार्थे विष्टरशब्दः पुं-नपुंसकः । विष्टरः, विष्टरम्-आसनम्, बर्हिर्मुष्टिश्च ।
।
“विष्टरो विपी दर्भमुष्टिः पीठाद्यमासनम्" इत्यमरः । " षण्ढे विष्टरः करीरमतरौ” इत्यरुणः ।
www.
तरौ तु तन्नामत्वात् पुंस्त्वमेव । अब्दो वर्षे - अब्दशब्दो
65
70