Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 390

४८
10
प्रथमपरिशिष्टे स्वोपज्ञवृत्तिसंकलितं
अलिकम् - ललाटम्; अर्थप्राधान्यात् त्रिपताकम्, तदेव रेखात्रयाङ्कितम् । यद् गौड:
www
"रेखायाङ्कितं भालं त्रिपताकं नपुंसकम्” ।
शल्कम्-खण्डम्, तरुत्वक् च । उपसूर्यकम् परिवेषः । 5 अल्कम् - वरोगः । कवकम् भूकन्दविशेषः । किबुकम्जलोद्भवो द्रव्यविशेषः । तोकम् अपत्यम् । तिन्तिडीकम्चुक्रम् । एडूकम्-अन्तर्न्यस्तास्थिनी गृहकुये । छत्राकम् - भूकन्दविशेषः। त्रिकम्-पृष्ठाऽधोभागः। उल्कम् - अलातम् । [ औपच्छन्दसिकम् ] ॥ १४ ॥
मादक कदम्बके बुकं
चिबुकं कुतुकमनूकचित्रके । कुहुकं मधुपर्कशीर्षके
शालूकं कुलकं प्रकीर्णकम् ॥ १५ ॥ एते शब्दा नपुंसकाः- माकम् - मृद्वीकासवः, अर्थप्राधा15 न्यान्माध्वीकम् हारहूरमित्यपि । सुरानामत्वेन स्त्रीत्वे प्राप्ते वचनम् । कदम्बकम् - समूहः; काभावे कदम्बम् । यद् "कदम्बं निकुरुम्बके नीप - सर्व पयोः पुंसि ” ।
|
बुकम् - तृणविशेषः, पटोलच, बुकान्तत्वात् अहेनेवुकम् सहभोजनम्, तृणे चोपलक्षणत्वात् क्षेत्रियं क्षेत्रोद्भवं तृणम् गौडः-20 यद्
।
"अन्यदेह चिकित्सा क्षत्रियं क्षेत्रजे तृणे । परदाररता साध्यरोगयोः क्षेत्रियः पुमान्" ।।
चिबुकम् - अधरस्याधः । कुतुकम् - कुतूहलम्, कौतुकम् - मङ्गलसूत्रादि ।
ww
गौड:
www
25 "कौतुकं चाभिलाषे स्यादुत्सवे नर्म- हर्षयोः । परम्परासमायातमङ्गले च कुतूहले ॥ विवाह सूत्रगीतादिभोगकालेषु च स्मृतम्” । अनूकम्-अन्वयः, स्वभावश्च । चित्रकम् - पुण्ड्रः, द्रव्यविशेष | कुहुकम् - आश्चर्यम् । मधुपर्कम् - दधि-मध्वादी30 नामर्षः । शीर्षकम् शिरस्त्राणम् । शालूकम् - उत्पलादिमूलम् । कुलकम्-वृत्तादिसमूहविशेषः । प्रकीर्णकम् - "प्रकीर्णक ग्रन्थभेदे चामरे विस्तरे हये” ।
गौडस्तु-
प्रज्ञाद्यणि
पुष्पके खलिङ्गस्फिगचोचबीजपिञ्जम् ।
रिप्रं फाण्टं ललाटमिष्टव्युष्टं कुटपीटचीनपिष्टम् ॥ १६ ॥
www.w
एते शब्दा नपुंसकाः- हल्लीसकम् - नृत्तभेदः, यद् गौड:- 40 "नारीणां मण्डलीनृत्तं हल्लीसकं नपुंसकम्” ।
पुष्पकम् - नेत्ररोगः, कासीसम्, लोह - कांस्यादि च । यद्
गौड:
"लोह - कांस्ये मृदङ्गारशकट्यां रत्नकङ्कणे । एकपिङ्गविमाने च रीरिकायां च पुष्पकम् " ||
कान्तानां पुंस्त्वे प्राप्ते वचनम् । अथ खान्तः खम्“संवेदनेन्द्रिय-खर्गदेववर्त्म-सुखेषु खम्” ।
45
अथ गान्ताश्चत्वारः- लिङ्गम्-साङ्ख्योतविकृतिः, हेतु:, मेढ्रः, चिंच | अत्र चार्थप्राधान्याच्चिमित्यपि । स्फिगम्स्फिक् । अङ्गम्-प्रतीकः, देहः, उपायः, समीपम्, अप्रधानं 50 च । अङ्ग-सम्बोधनेऽव्ययम् । अञ्जान्तत्वाद् वराङ्गम् - योनिः मूर्द्धा, हस्ती, गुडत्वक् च रथानम् - चक्रम् । रक्तानम् -विद्रुमः, कम्पिलः, कुङ्कुमं च । उत्तमाङ्गम् - शिरः, पत्राङ्गम्, रक्तचन्दनम्, भूर्जम्, पद्मकं च प्रगम्-प्रभातम् । प्रगे इत्यव्ययमपि । अथ चान्तः- चोचम् - उपभुक्तफलावशेषः, नालिकेरीफलम् - गन्ध-55 द्रव्यं च । अथ जान्तौ - बीजम् - हेतुः, अङ्कुरकारणम्-आधानम्, तत्त्वम्, रेतश्च । पिञ्जम्-बलम् । अथ टान्ता एकादशरिष्टम्-क्षेमम्, अशुभम्, अभावश्च । यद् अमरः-"रि क्षेमाशुभाभावेषु ” ।
पापे तु तामत्वादेव सिद्धम्, खङ्गे तु तन्नामत्वात् पुंसि । 60 फाण्टम् - अनायासः । यन्माला --
www
"ली फाण्टमनायासः " ।
ललाटम्-अलिकम् । इष्टम् क्रतुकर्म; यदाह" एकामकर्मवनं त्रेतायां यत्त हयते । अन्तर्वेद्यां च यद् दानमिष्टं तदभिधीयते" ||
यागश्च :
"सप्ततन्तौ पुमानिष्टः क्लीचं तु ऋतुकर्मणि" इति तु गौडः । प्रेयसि आशंसिते पूज्यतमे चाश्रयलिशः । व्युष्टम्-प्रभा
wwwww
“प्रकीर्णकः स्यात् तुरंगे चामर- प्रन्थयोः" इत्याह । [ वैता ! तमू, दिनम्, फलं च पर्युषिते त्वाश्रयलिङ्गः । करोटम् - 70 35 लीयम् ] ॥ १५ ॥
हल्ली
मस्तकम्, कांस्यभाजनं च । कृपीटम् उदरम् जले तु तन्ना! मत्वादेव सिद्धम् । चीनपिष्टम् - सिन्दूरम् । [ औपच्छन्दसिकम् ] ॥ १६ ॥
65