Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 389

लिङ्गानुशासने नपुंसकलिङ्गप्रकरणम् ।
worrowain- --......-murarwrrrrrrrrnvurrrrram-car---
............ **
-- mr.urrrrrrrrINAYAPAMRAPirrIATIPRODARA
किम् ? राजसभा। समूहार्थस्य तु पूर्वेण भवत्येव । राजसभम्।। गृहस्थूणम्-गृहधारणम् । गृहादिति किम् ? शाला स्थूणा 140 राजार्थराक्षसादेरिति किम् ? नरसभा, क्षत्रियसभा, युधिष्टिर-सल्याऽदन्ता शतादिका-अकारान्ता शतप्रभृतिसङ्ख्या सभा, जगत्तुनसभा, काष्ठसभा, इष्टकासभा । आदावुपक्र- नपुंसकलिङ्गा । अजम् , खर्वम् , निखर्वम् , महासरोजम् , मोपने-उपक्रम उपज्ञा इत्येतदन्तस्तत्पुरुषो नपुंसकः । आदौ- | समुद्रम् , अन्त्यम्, परार्द्धम् , सङ्ख्याविशेषा एते । शत-सहस्रा5 उपक्रमस्योपज्ञानस्य च प्राथम्ये विवक्षिते; ततोऽस्य प्रथमं प्रबृ. ! युत-प्रयुतार्बुदानां पु-नपंसकत्वम. लक्षस्य तु स्त्री-नपंसकत्वं सिरियेतस्यां विवक्षायामित्यर्थः । श्रेयांसस्य उपक्रमः श्रेयांसोप- वक्ष्यते । अदन्तेति किम् ? इयं कोटिः। [पथ्यावक्रम् ॥१२॥45 क्रमं दानम्, श्रेयांसेन श्रेयसे प्रथमं प्रवर्तितमित्यर्थः । आदि
अथ प्रातिपशेनाऽदन्तास्तेषु कान्ताः सप्तचत्वारिंशत्देवस्योपज्ञा आदिदेवोपझं धर्माधर्मव्यवस्था; आदिदेवेन प्रथम
मौक्तिक माक्षिकं सौप्तिकं क्लीतकं .. ज्ञात्वा प्रवर्तिता इत्यर्थः । उपक्रम्यत इत्युपक्रमः। उपज्ञायत
नाणकं नाटकं खेटकं तोटकम् । 10 इत्युपज्ञा कर्मणि घञ्-डावित्यनुप्रयोगेण सामानाधिकरण्यम् ।
आह्निकं रूपकं जापकं जालकं भावेऽपि विषयविषयिणोरभेदनिर्देशात् । भेदे तु षष्ठी सप्तमी
वैणुकं गैरिकं कारकं वास्तुकम् ॥ १३ ॥ 50 वाऽनुप्रयोगे भवति । आदाविति किम् ? चैत्रोपक्रमः प्रासादः ।
एते शब्दा नपुंसकाः-मौक्तिकम्-मुक्ताफलम् । माक्षिमैत्रीपज्ञो रथः । कन्थोशीनरनामनि-कन्थान्तस्तत्पुरुषो
। कम-धातुविशेषः । अर्थप्राधान्यात् ताप्यम् । ताप्युत्थम्नपंसकः । उशीनरेषु नाम्नि संज्ञायाम् । उशीनरा नाम जन-तापीजम, धातुमाक्षिकमित्यपि। सौप्तिकम्-रात्रिधाटी । 15 पदः । तत्र चेत् स कन्थान्तस्तत्पुरुषः कस्यचित् संज्ञात्वेन |
| क्लीतकम् मधुकम् । नाणकम्-रूपकादि । नाटकम्वर्तते। नाम्नीति नामसामान्यं विशेषस्याऽऽधारतया विवश्यते।
दशरूपकभेदः । खेटकम्-फलकम् । तोटकम्-दंश- BB नानोऽर्थद्वारेणोशीनरा आधार इति उशीनरेषु नामेति विग्रहे
रूपकभेदः, वृत्तं च । आह्निकम्-नित्यक्रिया, भोजनम् , सप्तमी । सौसमीनां कन्था सौसमीकन्थम् । आह्वरकन्थम् ,
प्रकरणसमूहश्च । दिननिर्वत्यै त्वर्थे आश्रयलिङ्गः । रूपकमधर्मकन्थम् , आशेमिकन्थम् नाम ग्रामाः । नाम्रीति किम् ?
काव्यालङ्कारविशेषः, हिरण्यमुद्रा च; उपलक्षणस्वादू यमकम् , 20 वीरणकन्था-वीरणैः कृता कन्थेत्यर्थः । उशीनरेति किम् ? दीपक चालझारविशेषौ । जापकम-दा: सुगन्धिद्रव्यभेदश्च । दाक्षिकम्था-ग्रामस्येयं संज्ञाऽस्ति, किन्तूशीनरेषु ग्रामो न.
ना अर्थप्राधान्यात् कालीयकमित्यपि-दाा तु पुल्लिङ्गोऽप्यऽयमि-60 भवति । [पथ्यावक्रम् ] ॥ ११ ॥
।त्येके । जालकम-कुडालम्, तत्समूहः, गवाक्षश्च । वैणुसेनाशालासुराछाया
कम्-गजतोत्रं वंशमयम् । गैरिकम्-धातुः, पुंस्यपीति निशं वोर्णा शशात् परा।
गोडशेषः, सुवर्णे तु द्रवनामत्वात् सिद्धम् । कारक 25 भाद्गणो गृहतः स्थूणा
कादि; गुणवृत्तिस्त्वाश्रयलिङ्गः । वास्तुकम्-शाकभेदः । सङ्ख्याऽदन्ता शतादिका ॥ १२॥ [स्रग्विणी] ॥ १३॥
65 सेनाशालासुराछायानिशं वा-सेनाद्यन्तस्तत्पुरुषो वा नपुंसकः । कपिसेनम्-कपिसेना, हस्तिशालम्-हस्तिशाला ।
रुचकं धान्याकनिःशलाका
ऽलीकाऽलिकशल्कोपसूर्यकालकम् । यवानां सुरा यवसुरम्-यवसुरा । श्वश्वे सुरा श्वभूसुरम्श्व भू
कवककिबुकतोकतिन्तिडीकै30 सुरा। छत्रच्छायम्-च्छत्रच्छाया । चोरनिशम्-चोरनिशा । तत्पुरुष इत्येव ? महासेनो राजा, बृहच्छालः कुलालः,
डूकं छत्राकत्रिकोल्मुकानि ॥ १४ ॥
एते शब्दा नपुंसकाः-रुचकम-चन्दनपेषणी शिला, 10 सुरः शौण्डः, बहलच्छायस्तरुखण्डः, दीर्घनिशो हिमर्तुः । अन- |
सौवर्चले लवणनामत्वात् सिद्धम् , मातुलुङ्गे ग्रीवाभरणे च पुंकर्मधारय इल्यव ? असेना परमसेना, अनिशा परमनिशा ।
नपुंसको वक्ष्यते । धान्याकम-अल्लका । अर्थप्राधान्याद् अर्णा शशात् परा-शशशब्दात् परो य ऊर्णाशब्दस्तदन्त
धानेयकम.धन्याकम् , धनीयकमित्यपि। निःशलाकम-रहः 35 स्तरपुरुषो नपुंसकः। शशोर्णम्-शशलोम । शशादिति किम् ? |
अर्थप्राधान्याजनान्तिकमित्यपि । गौडस्तु-- छागोर्णा। भाद्गणः-भशब्दात् परो यो गणशब्दस्तदन्तस्तस्पुरुषो नपुंसकः । भगणम्-नक्षत्रमण्डलम् । भादिति किम् ?
मा . "विजनो निःशलाकश्च रहः क्लीबम्" इत्याह । गोगणः-परवल्लिङ्गत्वेन णान्तत्वात् पुलिंगः1 ग्रहतः स्थणा- अलीकम् वितथम् , अप्रियम् , ललाटं च। गृहशब्दात् परो यः स्थूणाशब्दस्वदन्तस्तत्पुरुषो नपुंसकः । .
"अलीकमहितं विदुः" इति तु कात्यः। .
mmmmona