Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 380

प्रथमपरिशिष्टे स्वोपज्ञवृत्तिसंकलितं
रम्; गुणवृत्तस्त्वाश्रयलिङ्गता । क्षुद्रम्-अल्पम् ; क्रूराधमयो- | उभयमुभयोति श्रुतिज्ञाः । हर्म्यम्-धवलगृहम् । धान्यम्-40 स्त्वाश्रयलिङ्गता। योत्रम् , योक च-चर्मरः । लोत्रम् , लोप्नं ब्रीह्यादि । धान्यः पुंसीति बुद्धिसागरः । सीसं तदेव । धिज्यम्च-अपहृतं द्रव्यम् । मन्त्रामित्र-वृत्राणां प्रतिपदपाठात् पुत्र- "धिष्ण्यं स्थाने गृहे वही शक्ति-नक्षत्रयोरपि"। च्छात्रादीनां तु देहिनामत्वात् पुंस्त्वम् । क्षत्रवस्त्रोपवस्त्रादीनां |
काव्यम्-ग्रन्थः; अन्यत्र यथाप्राप्तम्तु पुं-नपुंसकत्वं वक्ष्यते । संयुक्तरुशब्दान्तः-जत्रु- "काव्यं ग्रन्थे ग्रहे काव्यः काव्या स्यात् पूतना-धियोः" । वक्षोऽससन्धिः । श्मश्रु-कूर्चम् । अश्रु, अमुच-नयनजलम् ।
क्रव्यम्-मांसम् । सस्यम्-धान्यम् , सीता च । आस्यम्-45 संयुक्तयान्तम्-शरव्यम्, लक्ष्यम् , वेध्यं च-प्रहारविषयः ।।
"मुखे मुखभवे वक्रमध्ये चास्य स्थिती स्त्रियाम्"। सान्नाय्यम्-हविः। अवद्यम्-गद्यम् , अपशब्दश्च । ताक्ष्यम्- नेपथ्यम-वेषः । पथ्यम्-हितम् । तथ्यम्-अवितथम् । रसाजनम्
भाष्यम्-सूत्रव्याख्यानविशेषः । वाद्यम् , आतोद्यं च-ढक्कादि । 10 "तायः स्यादश्वकर्णाख्यवृक्षे रथ-तुरङ्गयोः ।
वरेण्यम्-हलम्, शुभं च । मूल्यम. भरण्यं च-वेतनम् । । तायं रसाउने तायो गरुडे गरुडाग्रजे" ॥ मद्यम्-सरकः । कश्यम्
50 पद्यम्-लोकबन्धः; अन्यत्र त्वाश्रयलिङ्ग:--पद्यः-कईमः, । पंद्याः-शर्कराः । पद्यम्-पद्येतरबन्धः । गव्यम्-रागद्रव्यं मोर्वी
___ “सुरायामश्वमध्ये च कशा कश्यमद्वयोः"। च, गोसमूहे लिदन्तत्वात् स्त्री, गोक्षीरादौ गोहितेचाश्रयलिङ्गः ।!
पस्त्यम्-गृहम् । भाग्यम्-कर्म शुभाशुभं व्यस्तं समस्तं च । 15 चोद्यम्-अद्भुतम् , प्रश्नच; चोदनाह स्वाश्रयलिङ्गः । दिव्यम्
अर्घ्यम्-शिलाजतु; बुध-न्याय्ययोस्त्वाश्रयलिङ्गः । योग्यम्"त्रिषु दिव्यं दिवि भवे वलगौ क्लीव लवाके ।
| ऋद्धिः, वृद्धिश्चौषध्यौ । चर्चिक्यम्-चर्चा । सैन्यम्-सेना; आमलक्या स्त्रियाम्"॥
, सैनिके त्वाश्रयलिङ्गः । सेव्यम्-उशीरम् । सामर्थ्यम्-शक्ति-35 वीर्यम्-रेतः, बलम् , तेजः, प्रभावः, द्रव्यशक्तिश्च
! योग्यते। अपत्यम्-गोत्र-पुत्रौ । भव्यम्"रसानन्तरप्राबल्यं रेतः बलकरे त्रिषु'।
! "भव्यं सत्ये शुभे चास्नि वाच्यवद् योग्यभाविनोः । आश्चर्यम्-अद्भुतम् । कुड्यम्-गृहभित्तिः, शिक्यम् , भारा- कर्मरगतरौ भव्यो भव्या करिकणोभयोः" ॥ बलम्बनम् , वस्त्रविशेषः, पु च । वाक्यम्-सविशेषणमाख्या- शीर्षण्यम्-शिरस्त्राणम् । विशदकचे तु केशनामत्वात् पुंसि । सम् । हृद्यम्-धवलजीरकम् , यद् गौडः
सौरभ्यम्
___60 "हृत्प्रिये हृद्भवे तद्वद् हृद्यं धवलजीरके।
“मनोज्ञतायां सौगन्ध्ये सौरभ्यं गुणगौरवे"। वृद्धयोषधे स्त्रियां वेदे मन्त्रे ना वशकारिणि"।
। वैडूर्यम्-मणिविशेषः । साङ्ख्यम्-कपिलशास्त्रम् । लेख्यम्25 गुह्यम्
कलाविशेषः । पण्यम्-मूल्यम् , विक्रेयं च । पुण्यम्"रहस्योपस्थयोर्गुह्य पुमान् कमठ-दम्भयोः" ।
"पुण्यं स्यात् सुकृते धम्र्ये क्लीबं त्रिषु मनोहरे"। कल्यम्-प्रभातम् , कास्यं तदेव, प्राप्तकाले त्वाश्रयलिङ्गः ।
पारुष्यम्
65 माल्यम्-माला, पुष्पं च । पृषदाज्यम्-दधिबिन्दुसहितं पृतम् ।।
"परुषत्वे शक्रवने पारुष्य पुंसि गीष्पतो"। लास्यम्-अनुद्धतं नृत्तम् । नाट्यम्-लास्यम् , तौर्यत्रिकम् , कृता
अरण्यम्-वनम् । सरोभेदकान्दिनस्त्वहल्याशब्दस्य बाहु30 नुकरणं च । सह्यम्
लकात् स्त्रीत्वम् ; गौतमस्त्रियां तु योनिमन्नामत्वात् सिद्धम् । “सोढव्ये वाच्यवत् सह्यमारोग्ये ना नगान्तरे" । | वेध आदीन् विना सन्तं द्विस्वरम्-बेधःप्रभृतीन् सत्यम्
। वर्जयित्वा सकारान्तं द्विस्वरं नपुंसकम् 1 इदं रक्षः-निशा-70 "सत्यं च शपथे तथ्ये कृते तद्वति चान्यवत् ।
चरः । वर्चः-शकृत, रूपम् , तेजश्व । विष्ठायां पुं-नपुंसक लपोलोकात् परे सत्यः" ।।
इत्यमरटीका । मेदः-वपा । शेपः-मेढ़म् । ओजःद्रव्यम्
"ओजस्तेजसि धातूनामवष्टम्भ-प्रकाशयोः । "द्रव्यं स्याद् द्रविणे भव्ये पृश्चिव्यादौ च पित्तले।
ओजो बले च दीप्तौ च वहौ च भेषजे च विनेये च जतु-दुमविकारयोः"॥
उषः-प्रभातम्; उपसर्गस्यातनत्वात् प्रत्युष इत्यपि; स-15 :
ध्यायां तु स्त्री-नपुंसकता वक्ष्यते । उरः-- ब्राह्मणमुखे पितृभ्योऽनम् । हन्यम्-अग्निमुखे देवेभ्योऽन्नम्। "उरः श्रेष्टे च पक्षसि"।