Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 362

प्रथमपरिशिष्टे स्वोपज्ञवृत्तिसंकलितं
-
wom
wowwwcomwwwan
50
ज्योत्स्की, ज्योत्स्ना चेत्यादि । नक्तशब्दस्तु स्त्री-नपुंसको वश्यते। यमुना, कावेरी, सिपा-सप्रे, विपाट्-विपाशे इत्यादि । अधृष्या 40 नक्तमिति मन्तमव्ययमपि । वीचिनाम-वीचिः-उत्कलिका, | च, प्रगल्भे त्वयमाश्रयलिङ्गः । तथा आत्रेयीलहरी, भनिरित्यादि । तरङ्गोल्लोल-कलोलानां पुंस्त्वमुक्तम् । “आत्रेयी पुष्पवत्यां स्यान्नदीभेदे च ना ऋषों"। ऊर्मेस्तु स्त्री-पुंसत्वं वक्ष्यते । तन्द्रानाम-तन्द्रा-तन्द्रिः, तन्द्री पिच्छिला च5 च; निद्रायां त्वस्य कृत इत्येव स्त्रीत्वम् । प्रमीला । इन्द्रियस्त्या- "शाल्मली, शिंशपा-सिन्धुभेद-पोतकिकासु च । नतेत्यादि । अवटुनाम-घाटा, कृकाटिका इत्यादि । अवटोस्तु पिच्छिला-विजिले तद्वत्" ॥ स्त्री-पुंस्त्वं वक्ष्यते । ग्रीवानाम-ग्रीवा-अयं तत्सिरायामपि । वीणानाम--वीगा-घोषवती; तद्भदोऽपि वीणा । विपत्री, कन्धरा, शिरोधरा इत्यादि । शिरोधेस्तु प्रतिपदपाठात् स्त्रीत्वम् । | परिवादिनी, वकी, महती, चाण्डालिका इत्यादि। कच्छपी जिह्वानाम-जिह्वा-रसज्ञा, रसना, लोला, ललना इत्यादि, | च । यदाह10 रसा च । यदाह
“कच्छपी वल्लकीभेदे दुलौ क्षुद्रगदान्तरे । "रसा तु सलकी पाठा जिह्वा-धरणि-कषु ।
मलबन्धविशेषे तु कच्छपः कमठेऽपि च" ॥ रसो गन्धरसे स्वादे तिक्तादौ विष-रागयोः ।
ज्योत्स्नानाम--कौमुदी-ज्योत्स्ना, चन्द्रिकेत्यादि ।चीरीशृङ्गारादौ द्रवे वीर्ये देहधात्वम्धुपारते" ॥
नाम-चीरुका चीरी, भृङ्गारी, झिल्लिका, झिल्ली इत्यादि।तिथीरसनस्य तु स्त्री-नपुंसकरवं वक्ष्यते । शस्त्रीनाम-शस्त्री-नाम--प्रतिपत् , पक्षती। द्वितीया-अयं भार्यायामपि । तृतीया, 15 असिपुत्री, क्षुरिका, छुरिका, धेनुका, अस्त्री, असिधेनुरियादि। | चतुर्थील्यादि। याक्त् पञ्चदशी, पौर्णमासी, पूर्णिमा । सैव पूर्ण
दयानाम-दया-घृणा, करुणा, अनुकम्पा इत्यादि । अनुक्रोशो चन्द्रा, राका । न्यूनचन्दा, अनुमतिः । तथा अमावस्या, अमा-55 घजन्तत्वात् पुमान् । कारुण्यं तु संयुक्तयान्तत्वान्नपुंसकम् । | वास्या, अमावसी। सैव दृष्टचन्द्रा, सिनीवाली । नष्टचन्द्रा तु दिडाम-दिक्-आशा । गर्दै तु रुयुक्ता इत्येव स्त्रीत्वम् । काष्टा; | कुहूः, कुहूश्च । तथा नन्दा, भद्रा, जया, रिका, पूणो । दशेस्य
ककुप-अयं शोभायामपि स्त्री । हरित् ; सूर्याश्ववाचित्वे त्वस्य | तु घअन्तत्वात् पुंस्त्वम् । तिथेस्तु स्त्री-पुंसत्वं वक्ष्यते । 20 देहिनामत्वात् पुंस्त्वम् । दिग्भेदोऽपि दिगेव । ऐन्द्री-प्राची, धीनाम-धी:-धिषणा, पण्डा, अनुष्टुप् , शेमुपी, धीदा;
याम्या-अवाची, वारुणी-प्रतीची, उत्तरा-उदीची, दक्षिणपूर्वा, | कन्यायां तु योनिमन्नामत्वात् स्त्रीत्वम् । मनीषेत्यादि । अडा-80 दक्षिणपश्चिमा, उत्तरपश्चिमा, उत्तरपूर्वा इत्यादि । [विपुला- लीनाम--करशाखा; तत्प्रभेदोऽपि-प्रदेशिनी, मध्यमा, अनावृत्तम् ॥१॥
| मिका, कनिष्ठा इत्यादि । अङ्गुलिशब्दस्य करिकराग्रवाचिन इव शिंशपाद्या नदीवीणाज्योत्स्नाचीरीतिथीधियाम्। इत् तु प्राण्यङ्गवाचीत्येव स्त्रीत्वम् । अङ्गुष्टस्तु पुलिङ्ग उक्तः । 25 अङ्गुलीकलशीकगुहिडपत्रीसुरानसाम् ॥ २॥ कलशीनाम--कलशी-गर्गरी, कर्करी, पुटग्रीवा, गलन्तिका,
शिंशपादयो नद्यादीनां च नाम स्त्रीलिङ्गम् । शिशपादि- | मन्थनीत्यादि । कानाम-क:-अयं मालायां पुंस्युक्तः । 65 शिंशपा, वीरुतू-पाटले, बिडा, फल्गुका-कोदुम्बरिके, सुक्- | कछुः, कछुः, प्रियङ्गु:-अयं लताविशेषे शिंशपादित्वात् स्त्री। स्नुह्यौ, निर्गुण्डी, झिण्टी, जम्बूः, श्रीपणी-भद्रपर्यो, गिरिकर्णी, पीततण्डुला इत्यादि । हिङ्गापत्रीनाम---हिडपत्री, माषपर्णी,
बदरी, एला, सूक्ष्मैला, वासा, तिन्तिडी, तिन्तिडीका, चिञ्चा, | काम्बोजी, वलक्ष-खदिरयोस्तु शिंशपादित्वात् । कारवी, 30 अम्ब्लिका, सिध्रका, सारिका, नादेयी, विलोमी; प्रतीपादौ | बाष्पिका, कवरी, करवीरीत्यादि । सुरानाम--सुरा-वारुणी, त्वस्य यथाप्राप्तमेव । यदाह
तरला, आसुतिः, परिस्रुता । मद्य-अनुतर्ष-कट्य-कापिशायन-70 "विलोमस्तु प्रतीपे स्याद् भुजङ्गे वरुणे शुनि ।
माक-माध्वीक-हारहूराणां नपुंसकत्वम्, चषक-सरक-मैरेयआमलक्यां विलोमीच विलोमं चाऽरघट्टके" ॥
मधु-शीधूनां पुं-नपुंसकत्वम् , कल्य-कादम्बरयोस्तु स्त्री-नपुंसधातकीकुक्षरे, हैमवती, वेतकी, पथ्या, हिमजा, श्रेयसी, कत्वम्, शुण्डशब्दस्य स्त्री-पुंसत्वं च वक्ष्यते। माधवासवी तु 35 शिवा, शेफालिका, विशल्या, दन्ती, रोहिणी, कटुरोहिणी, | पुल्लिंझावुक्तौ। मदिरा, हाला, शुण्डा, दैत्या इत्यादि । चषके
नीली, यूथिका, नवमालिका इत्यादि । शिशपादिराकृतिगणः । त्वयं बाहुलकात् स्त्रियाम् ।नासानाम- नासा, नासिका, घोणा,15 तरुनामत्वात् पुंस्त्वे प्राप्तेऽस्य पाठः। नदीनाम-नदी-धुनी, शिविनी, गन्धवहा, आघ्रा इत्यादि । प्राणशब्दस्तु नपुंसको निम्नगा, आपगा, कः । तद्देदोऽपि नदी गङ्गा-किरात्यौ, भोग- वक्ष्यते । नक्रस्य तु बाहुलकानपुंसकत्वम् । यदाह-- वती, गोदावरी, नर्मदा, रहस्या; गोप्ये त्वयमाश्रयलिङ्गः । “नक्रः कुम्भीरके ननं नासायामनदारुणि" ॥२॥