Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 181

[पा० २. सू० ८.]
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने प्रथमोऽध्यायः।
१२३ wwwmommar न तु "मैं शोषणे" इत्यत्रत्ये पैशब्दे, अस्य हि पैत्वावच्छिन्न- | त्वम् , तदितरस्मिन् “एकार्थम्" [३. १. २२.] इति विहिते विधेयताकत्वादित्येवमेकसम्बन्धसत्त्वम् , एवं तच्छास्त्रीयोद्देश्य- बहुव्रीहौ तु लाक्षणिकत्वमिति तयोर्मध्ये कतरो बहुव्रीहिर्ग्रहीतावच्छेदकपात्वरूपावच्छिन्नविधेयताकत्वमपि “पां पाने" इत्य- | तव्य इति शङ्कामुच्छिद्य न्याय एष तत्सूत्रत्रयविहितं प्रतिपदोकप्रये पाशब्दे वर्तत इति द्वितीयसम्बन्धसत्त्वमित्येवमुभयसम्ब- बहुव्रीहिमेव डप्रत्ययविधिसूत्रे ग्राहयति । खावच्छिन्नत्वरूपा. न्धाभ्यां तच्छास्त्रवैशिष्टयं पाशब्देऽस्ति. पैशब्दे नास्तीति पानार्थके | न्यतरसम्बन्धमादाय “गा-पा-स्था." [४.३.९६.1 इति 45 पाशब्दे प्रतिपदोक्तत्वम् , तदितरस्मिन् आत्त्वेन सम्पन्ने शोषणा- | सूत्रे उपयुक्त प्रतिपदोक्तत्वं गृह्यते, वावच्छिन्नप्रयोज्योद्देश्यतार्थके पाशब्दे लाक्षणिकत्वमिति तयोर्मध्ये कतरो धातुः “गा- निरूपितत्वरूपान्यतरसम्बन्धमादाय "प्रमाणी-सङ्ख्याः " [७. पा-स्था."[४.३.९६.] इत्यत्र ग्रहीतव्य इति शङ्का समूलघात ३. १२८.] इति सूत्रे उपयुक्त प्रतिपदोक्तत्वं गृह्यत इति प्रकारनिहत्य न्याय एष पानार्थकपाशब्दग्रहणं कारयति । न्यायाधुनि-दैविध्याद् द्विविधं समन्वयस्थलं निदर्शितम् । प्रकृते "ऋते 10 त्यत्वबुद्ध्या 'वैधातोनिष्पन्नस्य पाशब्दस्यापि “गा-पा-स्था." तृतीयासमासे"[१.२.८.] इत्यत्रापि शास्त्रे लक्षणप्रतिपदोक्त- 50 ४.३.९६.] इलत्र ग्रहणं भवतीति तु विचारान्तरम् । न्यायबलात् प्रतिपदोक्तस्य "कारकं कृता" [३. १.६८.]
एवं प्रमाणीशब्दान्तात् सङ्ख्यावाचिशब्दान्ताच्च बहुव्रीहेडः | इत्यादिविहिततृतीयासमासस्यैव ग्रहणम्, न तु "सन्महत्यसमासान्तो भवतीत्यर्थके "प्रमाणीसश्याः " [५.३. १२८.7 | रमो०" [३.१.१०७.] इत्यादिविहितस्य समासस्य, तथाइति शास्त्रे एतच्यायबलात् प्रतिपदोक्तस्य "सुज्वाथें सल्या" हि-"ऋते तृतीयासमासे" [१.२.८.] इत्यत्रोक्तम्यायः सञ्चा15 [ ३. १. १९.] “आसन्नादूराधिका." [ ३. १, २०.] रणीय इति सञ्चारणीयन्यायकशास्त्रपदेनेदमेव शास्त्रं ग्रहीतव्यम् , 55
"अव्ययम्"।३.१.२१.7 इत्येतैर्विहितस्य बहवीहेरेव ग्रह- तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकीभूततृतीयात्वसमर्पक यत् प्रकृतणेन द्वित्राः, आसन्नदशाः, उपदशा इत्यादावेव इप्रत्ययो सूत्रीय तृतीयासमासपदं, तत्प्रयोज्यज्ञानविषयीभूताऽऽनुपूर्वी भवति, न तु "एकार्थ चानेकं च"।३.१.२२.1 इत्येत- तृतीयात्वरूपा, तदानुपूथ्येवच्छिन्नतृतीयापदप्रयोज्योद्देश्यता द्विहितबहुव्रीहेर्ग्रहणेन प्रियदशान इत्यादी उप्रत्ययो भवति, "कारकं कृता" [ ३. १. ६८.] इत्यादिसूत्रीयोद्देश्यता, तदु. 20 तथाहि “प्रमाणी-सङ्ख्याहः” [ ७. ३. १२८.] इत्यत्रोक्तन्यायः । द्देश्यतानिरूपितत्वं [तृतीयापदप्रयोज्योद्देश्यतानिरूपित्वम् ] तत्त- 60
सञ्चारणीय इति सच्चारणीयन्यायकशास्त्रपदेनेदमेव शास्त्रं ग्रहीत-त्सूत्रविहितसमासत्वावच्छिन्नविधेयतायां विद्यत इति तृतीयात्वव्यम्, तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकीभूतसङ्ख्यात्वरूपधर्मसमर्पक रूपानुपूव्योः खावच्छिन्न प्रयोज्योद्देश्यतानिरूपितत्त्वसम्बन्धेन यद् डप्रत्ययविधायकसूत्रीयं सत्यापदं तत्प्रयोज्यज्ञानविषयी- वैशिष्टयं "कारकं कृता" [३. १. ६८.] इत्यादितृतीयापद
भूताऽऽनुपूर्वी सङ्ख्यात्वरूपा, तदानुपूर्व्यवच्छिन्नसङ्ख्यापदप्रयो- प्रयोज्योद्देश्यतानिरूपितविधेयतायामायातं, तद्विधेयताकत्वमुक्त25 ज्योद्देश्यता "सुज्वार्थे सङ्ख्या." [३.१. १९.] इत्यादिसूत्र-! सूत्रादावा
सूत्रादिविहिततृतीयासमासे वर्तत इत्येकसम्बन्धसत्त्वम्, पुन-66 . त्रितयसम्बन्धिन्युद्देश्यता, तदुद्देश्यतानिरूपितत्वं तत्रितयविहित- स्तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकीभूतसमासत्वावच्छिन्नविधेयताकत्वबहव्रीहित्वावच्छिन्नविधेयतायां विद्यत इति सख्यात्वरूपाऽऽनु
मपि "कारकं कृता" [३.१.६८.] इत्यादिसूत्रविहिते समासे पूयाः स्वावच्छिन्नप्रयोज्योद्देश्यतानिरूपितत्वसम्बन्धेन वैशिष्टयं
वर्तत इति द्वितीयसम्बन्धसत्त्वमित्येवमुभयसम्बन्धाभ्याम् तत्सूत्रत्रयविहितबहुव्रीहित्वावच्छिन्नविधेयतायामायातं, तद्विधे.
"ऋते." [१. २.८.] इति शास्त्रवैशिष्टयं “कारकं कृता" । 30 यताकत्वं तत्रितयविहितबहुव्रीहौ वर्तत इत्येकसम्बन्धसत्त्वम्, | [ ३. १. ६८.] इत्यादिविहितसमासेऽस्ति, "सन्महत्परमो-70 पुनस्तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकबहुव्रीहित्वरूपावच्छिन्नविधेयता
तमोत्कृष्टम्" [३. १. १०७.] इत्यादिसूत्रैर्विहिते समासे तु कत्वमपि तत्रितयबहुव्रीही वर्तत इति द्वितीयसम्बन्धसत्त्वमि
"ऋते." [१. २.८.] इतिगास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकसमात्येवमुभयसम्बन्धाभ्यां डप्रत्ययविधायकशास्त्रवैशिष्टयं तत्रितय- सत्वावच्छिन्नविधेयताकत्वस्य सत्त्वेन द्वितीयसम्बन्धसत्त्वेऽपि विहितबहुव्रीहावस्ति, “एकार्थ चानेकं च"[३. १. २२.] तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकतृतीयात्व-समासत्वादिसमर्पकतृतीया36 इत्येतद्विहितबहुव्रीही डप्रत्ययविधायकशास्त्रोद्देश्यतावच्छेदक- | समासादिपदप्रयोज्यज्ञानविषयीभूततृतीयात्व-समासत्वाद्यानु- 75 बहव्रीहित्वरूपावच्छिन्न विधेयताकत्वस्य सत्रवेन द्वितीयसम्बन्ध- पूज्यवच्छिन्नतृतीया-समासादिपदप्रयोज्योद्देश्यतानिरूपितविधेसत्त्वेऽपि तच्छास्त्रीयोद्देश्यतावच्छेदकसङ्ख्यात्व-बहुव्रीहित्वादि- यताकत्वस्याऽभावन प्रथमसम्बन्धो नास्तीति "कारकं कृता" समर्पकपदप्रयोज्यज्ञानविषयीभूतसङ्ग्यात्व-बहानीहित्वाद्यानुपूर्व्य-[३. १.६८.] इत्यादिविहितसमास एवं प्रतिपदोक्तत्वं स्थे
वच्छिन्नप्रयोज्योद्देश्यतानिरूपितविधेयताकत्वस्याभावेन' प्रथम- यात्, तदितरस्मिन् “सन्महत्पर." ३. १. १०७.] इत्यादि.. 10 सम्बन्धो नास्तीति पूर्वोक्तसूत्रत्रयविहितबहुव्रीहावेव प्रतिपदोक्त विहितसमासे तु लाक्षणिकत्वमिति तयोर्मध्ये कतरः समासो 80