Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 1

SR No.: 008409
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 522
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 16 MB

Page 144

८६
बृहद्वृत्ति-वृहन्यास-लघुन्याससंवलिते
[पा० २. सू० १.]
तत्कमेण उदाहरणान्याह-दण्डाममित्यादि । “दभूच् उप- | इत्यतः “पदि-पठि" { उणा०६०७.] इति इप्रत्यये दधि क्षीरशमे" इत्यतः “पञ्चमाडः" [ उणा० १६८.] इति डे "नां परिणामविशेषः, “इंण्क् गती" इत्यतः "इणो दमक" [ उणा० 40 धुद" [ १. ३. ३९.] इति मस्य णत्वे दण्डो वनस्पतिप्रतानः | ९३८.] इति किति दमि 'इदम्' प्रत्यक्षसन्निकृष्टनिर्देशकः राजशासनं नालं प्रहरणं च, "अग कुटिलायां गतो" इत्यतः शब्दः, अतः सेः “अनतो लु" [१.४. ५९.] इति लुपि 5"भी-वृधि०" [ उणा० ३८७.] इति रे प्रत्यये अग्रः प्रारभागः इदम् , असमस्ते पदे, यद्वा दन इदं दधीदमिति, षष्ठीश्रेष्ठश्च, दण्डस्याग्रं दण्डानम्,“षष्ठ्ययनाच्छेषे" [३.१. । तत्पुरुषः । “इहि चेष्टायाम्" अतस्तेप्रत्यये शवि च ईहते, ७६.] इति समासः, अन्यथाऽपि विगृह्य समासविधिः खधिया | “णद अव्यक्ते शब्दे" इत्यतः “अच्" [५. १.४९.] इत्यचि 45 भावनीयः । अत्र स्थानिनोरुभयोः कण्ठ्यत्वेन आदेशोऽपि कष्य नदति स्रोतस्तरसा नदी, गौरादित्वाद् छी, “इदु परमैश्वर्य"
आकारो भवति, एवमन्यत्रापि विज्ञेयम् । अत्र यद्यपि “वृत्य- | इत्यतः “भी-वृधि०" [ उणा० ३८५.] इति रे इन्द्रः, नद्यां 10न्तोऽसपे" [ १. १. २५. ] इत्युत्तरपदस्य वृत्त्यन्तत्वेन पदत्व- | नद्या वा इन्द्र इति नदीन्द्रः, नदीहते इति असमस्ते पदे। . निषेधात् "लुगस्यादेत्यपदे" [२.१.११३.1 इति पूर्वपदा- | इतीवर्णस्य दृष्टान्तचतुष्टयम् । कारस्य लुक् प्राप्नोति तथापि सर्व वाक्यं सावधारणम् इति अथोवर्णस्य तमाह-मधूदकमित्यादि । “मनिच् ज्ञाने' 50 न्यायात् 'अपदे' इत्यत्रापदस्यैवादिरित्यवधारणान्न भवति, उत्त
इत्यतः “मनि-जनिभ्यां घ-तौ च उणा० ७२१.] इति रपदस्याऽवृत्त्यवस्थायां [ विग्रहावस्थायां ] पदत्वादिति । तवा- | उप्रत्यये नकारस्य धत्वे मधु क्षौद्र सीधु च, मधुरसुरश्चैत्रमासश्च, 15 युरिति-"युषः सौत्रः सेवायाम्" इत्यतः “युष्यसिभ्यां क्मक्" | "उन्दैप् क्लेदने" इत्यतः "धू-धून्दि०” [ उणा० २९.] इति
[उणा० ८९९.] इति किति मदि 'युष्मद्' इति, ततः “शेषे” | किदि अके "नो व्यञ्जनस्या.” [४. २. ४५.] इति नलोपे [२.२.८१.7 इति उसि “तव मम ङसा" [२.१.१५.]|च उदकम् , मधुन उदकं मधदकमिति षष्ठीसमासः, यद्वा 56 इति तव, “इंक गती" इत्यतः “इणो णित्" [उणा. ९९८.] | मधु उदकं च स्त इत्याद्यर्थविवक्षायामसमस्ते अपि पदे सम्भ
इति णित्युसि "नामिनोऽकलि." [ ४. ३. ५१.] इति वृद्धौ | वतः । “अहि तर्के” इत्यतः “अनट्" । ५. २. १२४.] 20"एदैतोऽयाय" [१.२.२३.1 इत्यायादेशे च आयु:-जीवन- इत्यनटि ऊहनम्, मधुन ऊहनं मधहनमिति षष्ठीसमासः।'
कालः, इमे असमस्ते पदे । खदाऽत्रेति-"खट कामे" इत्यतः । “वहीं प्रापणे च" इत्यतः “वहेर्ध च"[उणा० ८३२.] इति "लटि-खटि." [उणा० ५०५.] इति वे "आत्" [२. ४. ऊप्रत्यये हस्य धत्वे च वधूः पतिमुपसना कन्या जाया च,60 १८.1 इत्यापि अनेन च दीर्घ खट्वा शयनयनम् । “इंक गती” | "उन्दैप क्लेदने" इत्यतः “मृधुन्दि."[उणा. २९९.] इति इत्यतः "इणस्तदू" [उणा. ८९६.] इति तदि "नामिनो किति अरे "नो व्यञ्जनस्या." [ ४. २. ४५. ] इति नलोपे गुण." [४. ३. १.] इति गुणे च 'एतद्' इति समीपपरा-] च उदर जठरं व्याधिश्च, वध्वा उदरं वधूदरमिति । “वहीं - मर्शकः शब्दः, अत एतस्मिन्निति सप्तम्यर्थे “क-कुत्राऽत्रेह" | प्रापणे" इत्यतः “क्त-क्तवतू" [५. १. १७४.] इति ते [७.२.९३.] इति नियातनाद् एतदोऽकारादेशे त्रपि च अत्र. ।
तनाद तटोकारादेशे नपि च अत्र । “यजादि-वचेः किति" [ ४. १.७९.] इति य्वृति "हो धुट-65 "अधण्०" [१.१.३२.] इत्यव्ययरवम् , इमे अप्यसमस्ते पदे । | पदान्ते” [ २. १. ८२. ] इति हस्य ढत्वे "अधश्चतु."
[ २. १. ७९. ] इति तकारस्य धरचे "तवर्गस्य.”[ १.३. साऽऽगतेति-'तद्'शब्दः प्रक्रान्तपरामर्शकः, ततः सौ |
६..] इति धस्य ढत्वे “ढस्तड्डे" [१.३. ४२.] इति पूर्व30"आ द्वेरः” [२. १. ४१.] इति दस्यात्वे पूर्वकारस्य | ढकारलोपे उकारस्य दीर्घत्वे “आत्" [ २. ४. १८.] इत्यापि
"लुगस्या." [२. १. ११३.] इति लुकि "आत्" [२. ४. | ऊढा, वध्वा ऊढा इति वधूढा “कारकं कृता" [३. १.६८.] 70 .१८.] इत्यापि “तः सौ सः” [ २. १. ४२.] इति तकारस्य इति समासः । इत्युवर्णस्य दृष्टान्तचतुष्टयम् । सत्वे “दीर्घव्याब्०" [१. ४. ४५.] इति सेलकि च सा, ___ अथ ऋवर्णीयदृष्टान्तस्यावसरः । तत्र दीर्घ ऋकारो यस्या
आपूर्वाद् “गम्लं गतौ” इत्यस्माद् “गत्यर्थाकर्मक०" [५. दावन्ते वा भवेत् , न तादृशः शब्दः प्रयोगे प्रसिद्ध इति हेतुना 36१. ११.] इति कर्तरि ते "यमि-रमि०" [४. २. ५५.] इत्य- हस्खद्वयविषयकमेव दृष्टान्तद्वयम् । “पांक रक्षणे" इत्यतः “पाते
तलोपे आपि सौ ताकि च आगता, असमस्ते पदे । इत्यव- रिच"उणा० ८५८.1 इति तृप्रत्यये आकारस्य इकारे च 75 र्णस्य निदर्शनचतुष्टयम् ।
पितृशब्दो जनकार्थे योगरूडः,"ऋषैत् गतौ" इत्यतः "ऋषि०" इवर्णघटितं तदाह-दधीदमित्यादि-"दधि धारणे" |[ उणा०३३१.] इति किति अमे ऋषभशब्दः पुङ्गवे वायो