Page Text
________________
अधिकारः] स्वोपशव्याख्यामुनिचन्द्रीयविवरणयुतम्
(मूलम्) भावेऽप्रवृत्तेर्बुद्विव्यक्तेश्च तदाऽसत्वेनाभावात् तदव्यतिरिक्तस्य च सामान्यस्येतरस्यापि तदग्रहणे ग्रहणात् । इति स्वात्मन्यपि तत्- , सम्बन्धिचेष्टाऽग्रहे परावबोधाय शास्त्रकरणमयुक्तमित्येवमादिना"॥ ५
(स्वो० व्या०) पक्षधर्मत्वाद्यभावेन अर्थापत्तिरनुमानशब्देनाभिप्रेतेत्येतदाशङ्ग्याह-अर्थापत्तेरप्यभावेऽप्रवृत्तेः कारणात् भावोपलम्भकप्रमाणान्तर्गतत्वेन । यदि नामैवं ततः किमिसाह-बुद्धिव्यक्तेश्च अनुमेयायाः तदा-तस्मिन्ननुमानकालेऽसत्त्वेन हेतुना क्षणिकतयाऽभावात् तदव्यतिरिक्तस्य च-बुद्ध्यव्यतिरिक्तस्य च सामान्यस्य १० बुद्धिसामान्यस्याभावात् इतरस्यापि-व्यतिरिक्तस्य व्यतिरिक्ततया बुद्धिसामान्यस्य तद्ग्रहे । किमित्याह-अग्रहणात् । इति एवं स्वात्मन्यपि तत्सम्बन्धिचेष्टाऽग्रहे-बुद्धिसम्बन्धिचेष्टाऽग्रहे सति परावबोधाय शास्त्रकरणमयुक्तमेव(१), परपरिज्ञानासम्भवादिति भावः । एवमादिना ग्रन्थेन नितिमेतदस्मद्गुरुभिः । निर्णीता हेतुवक्तव्यता ॥
(विवरणम्) (७) पक्षधर्मत्वाद्यभावेनेति । अर्थप्राकट्याद्धेतोः सकाशादर्थगोचरज्ञानस्य सत्त्वं साध्यते मीमांसकैः।न चार्थप्राकट्यस्य ज्ञानेन सह पक्षधर्मत्वादयो हेतुधर्माः परिच्छेत्तुं पार्यन्ते, क्षणिकत्वेन ज्ञानस्यार्थप्राकट्यसमये प्रलयप्राप्तत्वात् । ननु यद्यप्यर्थप्राकट्यसमये विवक्षितबुद्धिक्षणो नास्ति, तथापि बुद्धिसामान्यं भविष्यतीत्याह-२० (१०-१२) तदव्यतिरिक्तस्येत्यादि यावद् ग्रहणादिति । अयमभिप्रायः-सद्बुद्धिसामान्यं विवक्षितबुद्धिक्षणादव्यतिरिक्तं व्यतिरिक्तं वा इति विकल्पयुगलम् । तत्र यद्यव्यतिरिक्तमिति पक्षः कक्षीक्रियते स न घटत एव, विवक्षितबुद्धिझणनाशे तदव्यतिरिक्ततया तत्सामान्यस्यापि विनष्टत्वात् , अन्यथा ह्यभेद एव न स्यात् । अथ व्यतिरिक्तमङ्गीक्रियते तहिं बुद्धिव्यतिरिक्तेन ग्रहणे गृह्यत एव । ततो न हि गोचरप्रतीता २५ गोत्वप्रतीतिः कस्याप्युपजायते । न च बुद्धिव्यतिरिक्ते प्रणे कश्चिदुपायस्ते सम्भवति, अर्थप्राकालबुद्धविनष्ठत्वात् ।।
(१३) बुद्धिसम्बन्धिचेष्टाऽग्रहे इति । बुद्धिसम्बन्धिन्याश्चेष्टाया अग्रहे। मदीया बुद्धिरेवं च भवत्येवंविधविरोधाभावे इत्यर्थः ॥
(१४) एवं परिज्ञानासम्भवादिति। न ह्यात्मन्यज्ञाते सति परः परिज्ञायत इति ।। १० १ 'प्रहेऽग्रहणात्' इति तु व्याख्यायाम् । २ 'बुद्धिररुयक्तग्रहे किमित्याइ' इति कु-पाठः। ३ 'चार्थप्राकनचार्थप्राकव्यस्य' इति स्व-पाठः। ४ 'तस्यार्थप्राकट्य.' इति क-पाठः। ५'प्राकट्यार काले बुद्धे.' इति ख-पाठ 'भाव्ये सेवं.' इति ख-पाठः ।
| SR No. | 008406 |
| Book Title | Anekantajay patakakhyam Prakaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Munichandrasuri |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 503 |
| Language | Sanskrit, English |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 11 MB |