Page Text
________________
अधिकारः]
खोपज्ञव्याख्यामुनिचन्द्रीयविवरणयुतम्
६५
स्वेन तद्भावोपपत्तेः। अन्तःकरणे को दोष इति चेत्, न खलु ततः कर्तरि क्रियाधानमिति । यद्येवं ततः किमिति चेत्, न तेन युक्तितः कस्यचित् तत्प्रत्यक्षीकरणम् । तथाहि-परोक्षं ज्ञान- ५ मात्मनः सर्वथा भिन्नं नातिशयाधायि तत्रार्थप्रत्यक्षताहेतुरिति न न्यायोपेतमेतत् । यदि त्वात्मनि द्रव्यमनोवद् बोधक्रियाधायक
(स्वो० व्या०) अर्थप्रत्यक्षीकरणासिद्धेः। इन्द्रियवत् सिद्धिरिति चेत् अर्थप्रत्यक्षतासिद्धिः । तथाहीन्द्रियमात्मानमप्रत्यक्षीकुर्वदर्थं प्रत्यक्षीकरोतीति सिद्धम् । एतदाशङ्कयाह-१० नेत्यादि । न-नैतदेवं तस्य-इन्द्रियस्य बहिष्करणत्वेन हेतुना तद्भावोपपत्तेः-स्वपरोक्षस्याप्यर्थप्रत्यक्षीकरणभावोपपत्तेः । अन्तःकरणे-ज्ञाने को दोष इति चेत्, तद्भावोपपत्तरिति प्रक्रमः । एतदाशयाह-न खलु ततः-अन्तःकरणात् कर्तरि क्रियाधानं यथा बहिष्करणादिति। यद्येवं न ततः कर्तरि क्रियाधानम् । ततः किम् ?। इति चेत्, एतदाशङ्याह-न तेन अन्तःकरणेन युक्तितः५ -नीत्या कस्यचित् तत्प्रत्यक्षीकरणं-अर्थप्रत्यक्षीकरणम् । एतद्भावनायैवाह तथाहीत्यादिना । तथाहि-परोक्षं ज्ञानमात्मन:-जीवस्य सर्वथा भिन्नम्एकान्तेनान्यत् नातिशयाधायि तत्र-आत्मनि एवं सत् अर्थप्रत्यक्षताहेतु. रिति-एवं न न्यायोपेतमेतत् । यदि त्वात्मनि द्रव्यमनोवदस्मद(विवरणम् )
२० (१४) यथा बहिष्करणादिति । बहिष्करणं हि जडं जडत्वाञ्चासंविदितम् , सतस्तादृशं सत् तदन्तःकरणेन खसंविदितेनोपष्टम्भमानीतमात्मनि क्रियाधानायालं भवति । यदा त्वन्तःकरणमपि परोक्षं तदा उभयोरपि करणयोः परोक्षत्वात् कथं फेरि क्रियाया अर्थावबोधलक्षणाया आधानं भवेत् । अयं चार्थस्तथाहीत्यादिना अनन्तरमेव वक्ष्यमाणेन स्फुटीभविष्यतीति ।।
(१६) कस्यचित् तत्प्रत्यक्षीकरणमिति । अत्र कस्यचित्-प्रमातुः ।।
(१८) एकान्तेनान्यदिति । मीमांसकमते हि जीवाद् धर्मिणो भिन्नमेव ज्ञानं धर्मरूपम् , तस्य क्षणिकत्वेनाभ्युपगमात्, "न हि तत्क्षणमध्यास्ते" इत्यादि कुमारिलवचनप्रामाण्यात् । आत्मा तु अनुवृत्तिव्यावृत्तिखरूपो व्यापी तम्मते, अत: कथमेकान्तक्षणिकं सँज्ज्ञानमात्मधर्मः स्यादिति ? ।। ... 'पसाविति' इति स-पाठः । २'तथा बहिःकरणा.' इति क-पाठः। ३ 'भेतस् कि यदि इति क-पाठः। ४ 'जडत्वाखाखसं.' इति च-पाठः। ५ 'कर्तक्रियाया' इति ख-पाठः। ६ लक्षणो आत्मानं भवेतू' इति च-पाठः। 'सज्ञान इति ख-च-पाठः ।
अनेकान्त..
| SR No. | 008406 |
| Book Title | Anekantajay patakakhyam Prakaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Munichandrasuri |
| Publisher | Oriental Research Institute Vadodra |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 503 |
| Language | Sanskrit, English |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 11 MB |