Page Text
________________
પ્રવચન નં. ૩૦
પરિણમે છે કોણ ? એનો પ્રશ્ન ઉપાડ્યો છે જુઓ.
અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી. રાગના સ્વભાવરૂપે આત્મા થતો નથી. નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે આત્મા. ત વનો અભ્યાસ ઘટી ગયો ભારતમાં, જગતના જીવો ક્રિયાકાંડમાં ચડી ગયા. એવા કાળે આ પુરુષનો જન્મ થયો. શુભાશુભભાવો થાય છે એનો સ્વીકાર છે અને નવા કર્મ બંધાય છે એનોય સ્વીકાર છે, એમાં શુભાશુભભાવ નિમિત્ત થાય છે એનો સ્વીકાર છે. ત્રણ વાતનો સ્વીકાર કરીને અમે કહીએ છીએ કે શુભાશુભ ભાવે આત્મા પરિણમતો નથી. આહાહા ! એ ક્ષણિક ઉપાદાનનું કારણ છે. ત્રિકાળી ઉપાદાનનો સાથ એમાં જરાય નથી. આહાહા ! શુભાશુભ ભાવમાં બંધમાં નિમિત્ત થાય છે એને નૈમિત્તિકેય કહેવાય અને ક્ષણિક ઉપાદાન પણ કહેવાય. આહાહા ! ક્ષણિક ઉપાદાન લેતાં પૂર્વ ને ઉત્તર કર્મના સંબંધો દેખાતા નથી. પર્યાય સત્ અહેતુક સ્વયં રાગ ઉત્પન્ન એના ષટ્કારકથી થાય છે. ક્ષણિક ઉપાદાન છે. આહાહા ! અંતરગર્ભિત પર્યાયરૂપ પરિણમન શક્તિ છે.
૩૯૩
કહે છે સમસ્ત અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો તેમના સ્વભાવે, પોતાનો સ્વભાવ છોડીને રાગરૂપે પરિણમે આત્મા કોઈ દી ? અરે જ્ઞાનરૂપે પરિણમે એ પણ કથંચિત્ કહીએ છીએ, એ તો અપરિણામી છે લે ! પર્યાય ધર્મથી જુઓ તો પરિણમે છે, પર્યાયને ગૌણ કરી ત્રિકાળી દ્રવ્યને જુઓ તો એમાં પરિણામ જ નથી. એ તો ધ્રુવ છે પરમાત્મા. આહાહા ! થોડોક વિચાર કરે ને તો બેસી જાય એવું છે. આહાહા ! ‘‘કર વિચાર તો પામ’’ એને આત્માને ઊંડાણથી રુચિપૂર્વક સાંભળ્યો નથી. સાંભળે તોય વિચાર ઊંડાણપૂર્વક કરતો નથી. આહાહા ! સાંભળીને ખંખેરી નાંખે છે. અનંતવાર તિર્થંકરની સભામાં ગયો, દિવ્ય ધ્વનિ સાંભળી. એક કાને સાંભળી ને બીજા કાને કાઢી નાખી. ઈ ધંધો કર્યો.
એમના સ્વભાવે શુદ્ધ આત્મા અશુદ્ધભાવે પરિણમે જ નહીં. એ ઉપર તો કહી દીધું છે કે શુદ્ધઅશુદ્ધ પર્યાયથી તો ભિન્ન છે, જે ભિન્ન છે પાછો ઈ રૂપે થઈ ને પરિણમે ? રાગરૂપે થઈને પરિણમી જાય આત્મા ? બહુ, તું કહેતો હો, તાણીને કહેતો હોય તો અમે એટલું કહીએ કે જેમાં શુભાશુભભાવો પ્રતિભાસે છે એવા જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, એટલું. ઈ થી વધારે આગળ કાંઈ છે નહીં.
ઈ ઉપયોગરૂપે પરિણમે છે ઈ વાત સાચી છે. ઉપયોગ લક્ષણ છે ને ? ઈ જોડકું છે દ્રવ્ય પર્યાયનું જોડકું. જ્ઞાયકભાવ દ્રવ્ય છે અને એનું લક્ષણ પ્રગટ થાય છે સમયે સમયે ઉપયોગ. એ લક્ષણમાં લક્ષ જ પ્રગટ થાય છે, રાગ પ્રગટ થતો નથી. લક્ષણ લક્ષને પ્રસિદ્ધ કરે ને અલક્ષને પ્રસિદ્ધ ન કરે. આહાહા !
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |