Page Text
________________
૧૭૬
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન સાતથીચૌદ ગુણસ્થાનની પર્યાયો આત્મામાં નથી. અને એક ગુણસ્થાનથી છ ગુણસ્થાનની પર્યાયો આત્મામાં નથી. પર્યાય આત્મામાં ન હોય. આત્મામાં ગુણો હોય પણ પર્યાય ન હોય.
ત્યારે અગાઉ આવી ગયું ને કે પર્યાયનો સમુદાય તેને દ્રવ્ય કહેવાય? કે તે તો પદાર્થની પ્રસિદ્ધિ કરી હતી. પદાર્થનું પ્રતિપાદન હતું. પદાર્થ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયવાળો હોય. તે પરથી જુદો પાડીને પ્રમાણમાં લાવે. પછી પ્રમાણજ્ઞાનનો વિષય જે દ્રવ્યપર્યાય સ્વરૂપ વસ્તુ છે તેમાં ને તેમાં ભેદજ્ઞાન કરાવે છે. પહેલું પરથી જુદું પાડે દ્રવ્યને, પછી પર્યાયથી જુદું પાડે દ્રવ્યને તો દૃષ્ટિ ને અનુભવ થાય. તેમ બે પ્રકાર આવે છે.
તો કહે છે. અહીંયા, શાસ્ત્રભાષાએ પ્રમાણ સપ્તભંગી ને નય સપ્તભંગી તેમ બે પ્રકાર આવે છે. અહીં અત્યારે નય સપ્તભંગીની વાત છે કે દ્રવ્યમાં પર્યાય નથી. દ્રવ્યમાં પર્યાય નથી તો દ્રવ્યમાં કાંઈ નથી? તો કહે ના. બધું ય છે. જ્ઞાન છે, દર્શન છે, ચારિત્ર છે, સુખ છે. પ્રભુત્વ, વિભુત્વ-અનંત અનંત શક્તિ ગુણથી ભંડાર ભરેલો આત્મા છે તે ગુણોથી શૂન્ય નથી. પર્યાયથી શૂન્ય છે. પર્યાયથી રહિત છે, સર્વથા રહિત છે. દ્રવ્યને પર્યાય અડતી નથી. પર્યાયને દ્રવ્ય અડતું નથી. પર્યાય મલિન થાય તો દ્રવ્ય મલિન ન થાય, શુદ્ધ જ રહે. પર્યાયમાં કર્તબુદ્ધિ થાય તો દ્રવ્ય કર્તાબુદ્ધિ કરે નહીં. તે તો અકર્તા રહે. પર્યાય પરને જાણે તો દ્રવ્ય પરને જાણે જ નહીં. તેવી જુદાઈ અંદર દ્રવ્ય પર્યાયની છે તેવી અલૌકિક વાત આમાં સમયસારમાં છઠ્ઠી ગાથામાં છે.
પ્રમત્ત અપ્રમત્ત નથી, તેનો અર્થ પર્યાય પર્યાયમાં છે, પર્યાય દ્રવ્યમાં નથી. પર્યાયની અસ્તિ, દ્રવ્યમાં તેની નાસ્તિ તેવી અસ્તી તેનો અનુભવ તેનું નામ સમક્તિ છે. પર્યાય નથી એટલે શું? નથી એટલે દ્રવ્યમાં નથી. પર્યાય નથી એટલે પર્યાય કોઈ અવસ્તુ છે તેમ નથી. સત્ત છે પર્યાય તો. એક એક સમયની પર્યાય સત્ત છે. પણ ત્રિકાળ સતમાં ક્ષણિક સતની નાસ્તિ છે તેવી અતિ છે. અસ્તિ-નાસ્તિ અનેકાંત. આહા !
સોનગઢના સંત અનેકાંત સ્થાપતા નથી? અરે એણે જ સાચું અનેકાંત સ્થાપ્યું છે. તને અનેકાંતના સ્વરૂપની ખબર નથી. સામાન્યમાં વિશેષની નાસ્તિ, દ્રવ્યમાં પર્યાયની નાસ્તિ, સ્વભાવમાં વિભાવની નાતિ. વિભાવ એટલે વિશેષ ભાવ.
દ્રવ્યમાં પર્યાય નથી, એમ કહે છે તેને શુદ્ધ કહે છે. “ન ભવતિ' આમાં તો નથી એટલે અર્થ કર્યો છે. બાકી જૈન ભવતિ' નો એક વિસ્તાર પણ થઈ શકે કે દ્રવ્ય-પર્યાયરૂપે થતું નથી. ન ભવતિ” તે રૂપે થતું નથી. દ્રવ્યમાં પર્યાય નથી તે વાત પણ બરાબર છે. શબ્દાર્થ બરાબર કર્યો છે સંસ્કૃતમાં. પણ ભાવાર્થ એવો છે કે ‘તરૂપો ન ભવતિ ‘ન ભવતિ' તે રૂપે દ્રવ્ય
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |