Page Text
________________
પ્રવચન નં. ૧૩
૧૬૧ | વિષય છે. પર્યાયની દૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો મલિન દેખાય છે અને દ્રવ્યદૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો જ્ઞાયકપણું તો જ્ઞાયકપણું જ છે. કાંઈ જડપણું થયું નથી.
હવે અહીં દ્રવ્યદૃષ્ટિને પ્રધાન કરીને કહ્યું છે અહીં એટલે આ ગાથામાં અહીં દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રધાન મુખ્ય કરીને કહ્યું છે કે જે પ્રમત્ત અપ્રમત્તના ભેદ છે. બે પ્રકારના જે ભેદો દેખાય છે તે તો પરદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે. એ સ્વસમય અને પરસમય પર્યાયનો ધર્મ છે એમ કહે છે. પ્રમત્ત અને અપ્રમત્ત બેય લઈ લીધું ને?
એ તો પરદ્રવ્યના સંયોગ જનિત પર્યાય છે. સ્વભાવ જનિત પર્યાય નથી. સ્વભાવને આશ્રયે પ્રમત્ત અપ્રમત્ત થતો નથી. પ્રમત્ત અપ્રમત્તના બે ભેદ ૧૪ ગુણસ્થાનના પડ્યા તે મોહ ને યોગથી જન્મ્યા છે. મોહ ને યોગ તેમાં કારણ છે. પર દ્રવ્યના સંયોગજનિત એટલે કર્મકૃત કર્મથી જન્મેલો. કર્મ ઉપાધિ જન્ય આવે છે ને ઈ આ. ચારે ભાવ કર્મ ઉપાધિજન્ય, આમાં ચારે ભાવ સમાય ગયા. પ્રમત્ત અપ્રમત્ત એમાં આવી ગયા. આહા!
ભેદજ્ઞાનની પરાકાષ્ટા આ સમયસારમાં છે. અને પંડિત પણ જયચંદજી એવા મળી ગયા આબેહુબ જે એનું હૃદય હતું એવો જ એનો ભાવાર્થ આપ્યો છે. પ્રમત્ત અપ્રમત્તના ભેદ છે તે તો પરદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે. અભેદના આશ્રયે ભેદ પ્રગટ ન થાય. પરના લક્ષે ભેદ પ્રગટ થાય. આત્માના લક્ષે તો અભેદનો અનુભવ થાય. આત્માના લક્ષે ભેદનો અનુભવ ન થાય. બેન! પરદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે. ચોખ્ખો ખુલાસો છે.
એ અશુદ્ધતા, બેયને અશુદ્ધાત્મામાં નાખ્યું, પ્રમત્ત અપ્રમત્તના જે બે ભેદ છે તે અશુદ્ધનયનો વિષય છે. (શ્રોતા:- તેને અશુદ્ધતામાં કેમ નાખ્યું?) અશુદ્ધતામાં કેમ નાખ્યું કે તેના લક્ષે અશુદ્ધતા થાય છે. તો કાર્યમાં કારણનો આરોપ આપીને એને અશુદ્ધ કહ્યું. જેમ સમયસાર ૧૬ મી ગાથામાં મેચક મલિન કહ્યા. સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્રના પરિણામને મલિન કહ્યા. છે તો નિર્મળ પર્યાય પણ એક તો ભેદ છે અને ભેદનું લક્ષ કરે તો રાગી પ્રાણીને રાગ થાય છે. માટે કાર્યમાં કારણનો ઉપચાર આપીને એ પણ મલિન જ છે એમ. (શ્રોતા :- આ પણ એક રહસ્ય છે ને) અગત્યની ચીજ છે.
કેમકે પર્યાયના ભેદના લક્ષે રાગ જ થાય. વીતરાગભાવ પ્રગટ જ ન થાય. એટલે તેને અશુદ્ધ કહ્યું. પર દ્રવ્ય કહ્યું, અશુદ્ધ કહ્યું ઈ કારણે. (શ્રોતા :- જેના લક્ષે અશુદ્ધતા થાય એ પોતે જ અશુદ્ધભાવ છે) પોતે જ અશુદ્ધભાવ છે, બસ. અને જેના લક્ષે શુદ્ધતા પ્રગટ થાય તે પોતે શુદ્ધતા છે એ પોતે શુદ્ધ છે. જ્ઞાયકભાવ પોતે શુદ્ધ છે. કેમ? કે તેના લક્ષે શુદ્ધતા પ્રગટ થાય છે.
એ અશુદ્ધતા દ્રવ્યદૃષ્ટિમાં ગૌણ છે. એટલે આ પર્યાયનો જે ધર્મ છે એ ગૌણ છે. પ્રમત્ત
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |