Page Text
________________
૧૪૮
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન ગયો તે વખતે લાકડાને બાળતો નથી તો પછી અગ્નિનું અસ્તિત્વ ન હોય. એમ આત્મા પરને જાણે તો શાયકનું અસ્તિત્વ છે એમ છે જ નહીં, એમ કહેવું (કથન) છે. જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક પોતાથી છે. જ્ઞાન તો જ્ઞાનથી છે.
જ્ઞાન શેયથી નથી “જ્ઞયથી નથી અને શેયનું પણ નથી” અગ્નિ લાકડાને બાળતી પણ નથી અને લાકડાથી અગ્નિ નથી. લાકડું છે માટે અગ્નિ છે એમ પણ નહીં અને લાકડાને બાળે તો અગ્નિ એમ પણ નથી, બેય પરસ્પર નિરપેક્ષ છે. અગ્નિ અગ્નિથી છે, લાકડું લાકડાથી છે. માટે દાકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી તેવી રીતે દૃષ્ટાંત પૂરો થયો જોયાકાર થવાથી ઓલું દાહ્યના આકારે થવાથી એવો શબ્દ હતો, એ જ શબ્દ મૂક્યો અહીંયા.
તેવી રીતે શેયાકાર થવાથી, એટલે કે શેયોને જાણવાથી, એટલે કે લાકડાને બાળવાથી, લાકડાને બાળવાથી અગ્નિને દહન બાળનાર કહેવામાં આવે છે. એમ જોયાકાર થવાથી જોયોને જાણવાનો કાળ જ્યારે છે, એમ થવાથી યાકાર થવાથી તે ભાવને જ્ઞાયકપણું પ્રસિદ્ધ છે. આ જગતને લોકને પ્રસિદ્ધ છે, પણ જ્ઞાયક છે એ લોકને પ્રસિદ્ધ નથી, પણ લોકને જે પ્રસિદ્ધ હોય એની ભાષાથી એને સમજાવે. મ્લેચ્છને મ્લેચ્છ ભાષાથી સમજાવે છે કે શેયને જાણે તેને જ્ઞાયક જાણનાર-જાણનાર કહેવામાં આવે છે.
એવા જે વ્યવહાર દ્વારા પ્રતિપાદન નિશ્ચયનું કર્યું તો એ સંધિ એણે પકડી રાખી, ઈ સંધીને તોડી નહીં એણે એટલે દૃષ્ટિમાં જ્ઞાયક ન આવ્યો, દૃષ્ટિમાં નૈમિત્તિક જ્ઞાનની પર્યાય આવી, નિમિત્ત સાપેક્ષ જ્ઞાનની પર્યાય આવી. પણ નિરપેક્ષ પર્યાય પણ ન આવી અને નિરપેક્ષ દ્રવ્ય પણ ન આવ્યું. એટલે ઇન્દ્રિયજ્ઞાન ઉભું થયું. પણ સ્વેચ્છને, અનાર્યને સ્વેચ્છ ભાષા સિવાય સમજાવી શકાય નહીં. બીજો કોઈ ઉપાય નથી. એટલે આત્મા કોને કહેવો જ્ઞાયક કોને કહેવો કે શેયોને જાણે છે એટલે તે ભાવને જ્ઞાયકપણું પ્રસિદ્ધ છે. લોક પ્રસિદ્ધ છે આ વાત. લોકને આટલી વાત પ્રસિદ્ધ છે, પણ જ્ઞાયક જ્ઞાયક છે એ વાત જીવને પ્રસિદ્ધ નથી. એટલે શેય તરફનું લક્ષ એને છૂટતું જ નથી કેમકે શ્રદ્ધામાં છે કે શેયને જે જાણે એને જાણનાર કહેવાય. લાકડાને બાળે તેને અગ્નિ કહેવાય અને વ્યવહારનો પક્ષ થઈ ગયો છે. લાકડાને બાળે તેને અગ્નિ કહેવાય ઈ પક્ષ છે વ્યવહારનો, એમ જ્ઞાયક કોને કહેવાય કે પરને જાણે શેયને જાણે તેને જ્ઞાયક કહેવાય, ઈ વ્યવહારનો પ્રબળ પક્ષ છે. સમજાણું?
ઈ અજ્ઞાન છે અજ્ઞાન. વ્યવહારનો પક્ષ એટલે અજ્ઞાન, વ્યવહાર નથી. વ્યવહાર ક્યાં છે? વ્યવહારનો પક્ષ છે. આ છઠ્ઠી ગાથા અદ્ભુત છે. આ ગાથા અહીં ચાલી'તી નગીનભાઈને તેના ધર્મપત્ની બોરીવલીથી આવ્યા ત્યારે નગીનભાઈએ કહ્યું કે શેયને જાણે છે માટે જ્ઞાયક કહેવામાં આવે તો તો એ તો જીવનો પક્ષ થઈ ગયો. ઈ તો વ્યવહારથી
| SR No. | 008241 |
| Book Title | Gnayak Swaroop Prakashan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lalchandra Pandit |
| Publisher | Digambar Jain Kundamrut Kahan |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Spiritual, & Discourse |
| File Size | 3 MB |