Page Text
________________
હે,રામ,જેને લીધે લોકોનો જન્મ થાય છે, એવા મનના ઉપદેશનો જ હાલમાં આ પ્રકરણમાં આરંભ કરેલો છે. માટે તે વિષે તમે સાંભળો."શદ્ધ બ્રહ્મ માં માયાનો (મન નો સંબંધ કેમ ઘટે?" એ વિષય ને પાછળ રાખી. હમણાં તો હું "બ્રહ્મમાં માયા ના સંબંધ ને સ્વીકારી" ને ઉપદેશ ને આગળ ચલાવું છું.
હે.રામ,બ્રહ્મ જયારે "અહંકાર-રૂપે વિકાર" પામે છે.ત્યારે "પ્રકૃતિ (માયા)-રૂપ" થાય છે. અને મનન કરે છે ત્યારે મન-રૂપ થાય છે જુએ છે ત્યારે ચક્ષુ રૂપ થાય છે, સાંભળે ત્યારે શ્રોત્ર-રૂપ થાય છે. અને બોલવા-વગેરેના વ્યાપારો થી યુક્ત થાય છે, ત્યારે વાણી-વગેરે ઇન્દ્રિયો-રૂપ થાય છે. મુમુક્ષુઓ એ શ્રુતિ વગેરે ના પ્રમાણો" થી આ પ્રમાણે નો નિશ્ચય કર્યો છે. (નોંધ-વિચિત્ર પ્રકારનાં જુદાંજુદાં-પોતપોતાનાં શાસ્ત્રો ને વિચારીને વિવાદ કરતા જુદાજુદા "મત-વાદીઓ" - જુદાજુદા તેમના શાસ્ત્રોમાં આવતા મત-ભેદો ના કારણે,તે "બ્રહ્મ" ને પોતાને ગમતાં નામ-રૂપ આપી દે છે)
મનન કરતું ચંચળતાવાળું મન જે જે વાસનાનું ગ્રહણ કરે છે, તે વાસનાને અનુરૂપ રૂપો ને પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ,પવન જે ફૂલમાં રહે તે ફુલ ની સુગંધ ને ગ્રહણ કરે છે, તેમ મન વાસનાના આકારને ગ્રહણ કરે છે. પોતાની વાસના થી કાપેલા "વિષય" નો જ યુક્તિઓથી નિર્ણય કરીને, તે "આ વિષય મારો પોતાનો છે" એમ "અભિમાન" ધરે છે. અને પોતાના તે અભિમાન ને તૃપ્ત કરવા માટે તે પોતે સ્વીકારેલા, તે "વિષય" ની જ માથાકૂટ કર્યે જાય છે.
મન નો એવો સ્વભાવ છે કે-તે મને જે નિશ્ચય પકડ્યો (કર્યો હોય, તેમાં જ તેને સ્વાદ આવે છે. અને તે સ્વાદમાં તે આરૂઢ થાય કે તરત-જ- શરીર અને જ્ઞાનેન્દ્રિયો પણ તેમાં તન્મય થઇ જાય છે. આમ,મન વાસના માં આરૂઢ થાય એટલે તેની પાછળ તેને આધીન રહેનારો,દેહ પણ તે વાસનાને અનુસરે છે.અને તે દેહ -વાસના-મય થઈ જાય છે.
આ રીતે,વાસનાને અનુસરીને પ્રાપ્ત થયેલા દેહમાં "જ્ઞાનેન્દ્રિયો" પ્રગટ થાય છે, અને તે જ્ઞાનેન્દ્રિયો-પોતપોતાના "વિષયોની પ્રાપ્તિ ને અનુકૂળ ક્રિયાઓ કરવા માટે"કર્મેન્દ્રિયો" ના સમૂહ પણ પોતાની મેળે જ પ્રગટ થાય છે.અનેજેમ,પવન ચપળતા પામતાં પૃથ્વી ની રજ (ધૂળ) પણ ચપળ થાય છે, તેમ,જ્ઞાનેન્દ્રિયો-વિષય-લંપટ થતાં,કર્મેન્દ્રિયો પણ પોતાપોતાની ક્રિયાઓમાં લંપટ થાય છે.
ક્ષોભ પામેલી કર્મેન્દ્રિયો પોતપોતાની "ક્રિયા-શક્તિ" ને પ્રગટ કરતાં-ઘણાંઘણાં "કર્મો" ઉત્પન્ન કરે છે. આ પ્રમાણે, "કર્મનું બીજ મન જ છે" અને સાથે સાથે એમ પણ કહી શકાય કે-"મન નું બીજ એ-કર્મ છે" જેમ,પુષ્પ અને તે પુષ્પ ની સુગંધ ની સત્તા એક જ છે, તેમ "મન અને કર્મ" ની "સત્તા" એક જ છે. મન, દૃઢ અભ્યાસને લીધે જે જે ભાવનાનું ગ્રહણ કરે છે, તે તે ભાવનાને અનુસરતી, "ઇન્દ્રિયો ના ચલન-રૂપ" વિસ્તીર્ણ શાખાઓ તે મન માંથી નીકળે છે.
મન જે વાસના માં લંપટ થયું હોય, તે વાસનાને અનુસરતાં "ફળો" ને અવશ્ય ઉત્પન્ન કરે છે. અને તેના સ્વાદ નો અનુભવ કરીને તે (મન) તુરત જ તેમાં બંધાઈ જાય છે. મન જે જે વિષય નું ગ્રહણ કરે છે તે તે વિષયને જ તે સાચો માની લે છે અને તેમ થતાં"પોતે પકડેલો વિષય જ કલ્યાણ-રૂપ છે,એ સિવાય બીજા કશા થી કલ્યાણ નથી જ એવો મન ને નિશ્ચય થઇ જાય છે.
આ રીતે પોતપોતાના (મન ના) નિશ્ચયો પ્રમાણે,જુદાજુદા વલણો પામેલા લોકોનાં "મન", "ધર્મ-અર્થ-કામ-મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે-પોતપોતાના વલણો પ્રમાણે સર્વદા જુદાજુદા યત્નો કરે છે.
| SR No. | 008126 |
| Book Title | Yog Vaasishtha Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publisher | Anil Pravinbhai Shukla |
| Publication Year | 2014 |
| Total Pages | 301 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Other |
| File Size | 6 MB |